Duchową lekturę Pisma Świętego ze św. Janem od Krzyża, czyli lectio divina przeprowadziliśmy na podstawie pierwszej księgi jego dzieła Droga na Górę Karmel. W niniejszym artykule możemy pokusić się o jej podsumowanie. Przypomnijmy, że pierwsza księga Drogi na Górę Karmel ukazuje duchową pracę człowieka, której celem jest uwolnienie od przywiązania do odczuć zmysłowych. Ten duchowy wysiłek nasz Święty nazywa nocą zmysłów z uwagi na to, że zmysły pozbawione doznań pozostają w ciemności. Pierwsza księga Drogi na Górę Karmel, będąc opisem tego, czym jest noc zmysłów, jest – jak pamiętamy – także komentarzem do poematu Noc ciemna.

Przy objaśnieniu tegoż utworu złożonego z ośmiu zwrotek Jan od Krzyża okazuje się o wiele bardziej duszpasterzem, niż pisarzem sztywno trzymającym się literackich konwencji. Tak naprawdę w całej pierwszej księdze, składającej się z 15 rozdziałów, skomentował tylko pierwszą strofę: „W noc jedną pełną ciemności”. Okazała się ona wystarczającą, aby na jej kanwie nie tylko wyjaśnić, czym jest oczyszczająca noc i jakie są jej rodzaje, lecz także ukazać jej konieczność wraz ze wszystkimi szkodami płynącymi z braku uwolnienia się od doznań zmysłowych. Dopiero w ostatnich dwóch krótkich rozdziałach pierwszej księgi św. Jan powraca do komentarza kolejnych strof poematu. W ten sposób księga pierwsza wraz ze swoją tematyką nocy zmysłów streszcza się w komentarzu do pierwszej zwrotki poematu Noc ciemna. Niemal każda argumentacja znajdująca się na stronach tej księgi oparta jest na autorytecie Pisma Świętego. Liczba odniesień i cytatów biblijnych jest bardzo wysoka i osiąga liczbę 79.

W rozdziale 13 św. Jan podaje listę krótkich i praktycznych pouczeń, które ułatwiają wejście w noc zmysłów. Są one bardzo znane wielu ludziom. Nawet ci, którzy nie przeczytali nigdy dzieł hiszpańskiego Mistyka w całości, słyszeli lub przeczytali je w krótkich zbiorach sentencji. Można powiedzieć, że należą one do rozpoznawalnych znaków nauki Jana od Krzyża. Poprzez radykalnie brzmiące wymagania w nich zawarte kojarzą się one, podobnie jak i całe nauczanie Doktora nocy, z wielką surowością i wręcz negacją wszelkich przyjemności i pragnień zmysłowych.

Jest to niestety błędna ocena nauki Jana od Krzyża, co postaramy się wykazać poniżej. Przebija się ona jednak w świadomości wielu, gdyż pouczenia podane w rozdziale 13 są bardzo zwięzłe i zwykle przy ich ocenie nie bierze się pod uwagę ani całości doktryny Jana od Krzyża, ani ich przyczyny i celu, do którego one prowadzą. A przecież aby pouczenia osiągnęły swój cel praktyczny, muszą być krótkie, łatwe do zapamiętania i spójne logicznie. Święty z Fontiveros wspomniane pouczenia pisał na niewielkich bilecikach, które ofiarowywał swoim wychowankom i podopiecznym. Jeden z takich bilecików stał się bardzo popularny w Karmelu. Ich autor wyrysował na nim obok pouczeń także szkic góry, z szerokimi gościńcami, prowadzącymi donikąd i jedną wąską dróżką idącą prosto na sam szczyt. Przypuszcza się, że Jan od Krzyża zrobił około sześćdziesiąt kopii tegoż bileciku.

o. Piotr Nyk OCD

Czytaj dalej w ostatnim numerze „Głosu Karmelu”