Kult maryjny po Soborze Trydenckim

Oto kolejna epoka w kulcie maryjnym. Obejmuje ona drugą połowę wieku XVI i pierwszą połowę następnego, XVII, i charakteryzuje się powstaniem traktatu mariologii i szkół maryjnej duchowości.

Sobór Trydencki nie zajął się bezpośrednio tematyką maryjną, ograniczając się do podjęcia jej w kontekście rozważań o grzechu pierworodnym i o kulcie Świętych. W pewnym sensie kwestię maryjną pozostawiono teologom i wybitniejszym ludziom ducha, którzy – niejako w opozycji do protestantów – wypracowali, także w perspektywie apologetycznej, nowe i autentyczne formy kultu Najświętszej Dziewicy, charakteryzujące całą egzystencję chrześcijańską zarówno elit, jak i prostego ludu (z nastawieniem oczywiście bardziej dewocyjnym). Nadto jezuici Francisco Suarez (zm. 1617 r.), a zwłaszcza Placido Nigido (zm. ok. 1640 r.), primus sine duce (pierwszy bez wodza) – jak sam wyznaje, opracowali niezależnie traktaty mariologii. Summa sacrae marialogiae (Suma świętej mariologii) ojca Nigido ukazała się drukiem w Palermo w 1602 r., a Suarezowe dzieło De Deipara et Christo ut ejus Filio (O Matce Bożej i Chrystusie – jako Jej Synu) do dziś pozostało w rękopisie, choć kilkanaście lat temu zainteresował się nim, odkrył jego bogactwo i przedstawił nam jego treść śp. o. Stefano De Fiores (Gregorianum, 86 (2005) 463-495). Jednak największą nowością tego okresu jest fakt powstania form duchowości maryjnej, które odchodzą od sporadycznego tylko odwoływania się do Matki Jezusa i zachęcają wiernych do przeżywania chrześcijaństwa całkowicie w szkole Maryi. Są to: sodalicja mariańska, święte niewolnictwo wobec Matki Bożej, życie na wzór Maryi i dla Maryi szkoły karmelitańskiej.

a) sodalicja mariańska zainicjowana została przez o. Jeana Leunis, jezuitę, w 1563 r. wśród studentów Kolegium Rzymskiego (dzisiejszego Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego), i szybko rozprzestrzeniła się w Italii i poza nią, także w Polsce. Istotą sodalicji jest przede wszystkim poświęcenie się Maryi, poprzez które sodalisi, prowadząc autentyczne życie chrześcijańskie, obierają Maryję za patronkę, wspomożycielkę i obronę. Założyciel określił ideał sodalicji następującymi słowy: „Przez miłość Panny Najświętszej i wierną Jej służbę dążyć do wybitnej cnoty chrześcijańskiej, aby jako hufiec Maryi dobrze zorganizowany szerzyć królestwo Jej Syna na ziemi”.

b) święte niewolnictwo wobec Matki Bożej zaproponował najpierw kard. Pierre de Bérulle (zm. 1629) i szkoła hiszpańska (Juan de Los Angeles, Melchior de Cetina). W Polsce tę formę pobożności maryjnej propagowali jezuici Franciszek Stanisław Fenicki i Jan Chomętowski. Pierwszy napisał dzieło, do dziś nie przetłumaczone na język polski, Mariae mancipium sive modus tradendi se in mancipium Deiparae Virgini (Niewolnictwo Maryi lub sposób oddania się w niewolnictwo Najświętszej Dziewicy), (Lublin 1632). Drugi zaś jest autorem traktatu Pętko Panny Maryi albo sposób oddawania się błogosławionej Pannie Maryi za sługę i niewolnika (Lublin 1632). Wszyscy zapraszają do całkowitego oddania się Maryi, poświęcając Jej swoją wolność („święte przymierze z Królową nieba i ziemi, której oddaje się swoją wolność”). Motyw ten, jak dobrze wiemy, powrócił w Polsce w nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, czcig. sługi Bożego kard. Stefana Wyszyńskiego.

c) życie na wzór Maryi i dla Maryi szkoły karmelitańskiej: w analizowanym przez nas okresie umiejscawia się także dzieło flamandzkiego karmelity, o. Michała od św. Augustyna (zm. 1684), pt. Vita mariaeformis et mariana in Maria et propter Mariam, w którym ten przedstawiciel karmelitańskiej szkoły duchowości proponuje nowy sposób życia w komunii z Bogiem. Twierdzi, że skoro Maryja była z Nim zjednoczona, to życie w komunii z Nią nie jest przeszkodą, ale bardzo owocnym sposobem osiągnięcia komunii ze Stwórcą. Traktat o. Michała, pt. Życie na wzór Maryi, w tłumaczeniu Anny Strzeleckiej i z wprowadzeniem o. Benignusa J. Wanata ukazał się także po polsku (Kraków 2004, z późniejszymi wznowieniami). Należy też wspomnieć tutaj flamandzką tercjarkę karmelitańską Marię Petyt (zm. 1677), penitentkę o. Michała i jej traktat Życie w zjednoczeniu z Maryją, wydany niedawno także po polsku (Kraków 2019). Potwierdza ona, że życie w komunii z Maryją nie przeszkadza, a wręcz prowadzi do czystej kontemplacji Boga, bo Ona, jako jedyna z ludzi przeżywała najściślejsze zjednoczenie z Trójcą Przenajświętszą

o. Szczepan T. Praśkiewicz OCD