Przesłanie sztuki
Sztuka sakralna spełnia ważna funkcje w życiu człowieka i społeczeństwa. Sztuka wychowuje, ukazuje wartości i cele w życiu. Skłania do angażowania się w życie społeczeństwa, religijnej wspólnoty. Uwrażliwia na piękno natury i prowadzi do piękna transcendentnego – odwiecznego. Czyni człowieka piękniejszym i jego codzienne otoczenie. Przemawia do człowieka właściwymi sobie środkami wyrazu. Zgodnie ze swoim założeniem pełni rolę ideową, użytkową, estetyczną i społeczną. Sztuka sakralna plastycznie przedstawia prawdy objawione – dzieło stworzenia, tajemnice odkupienia i uświęcenia. Przedstawia sceny Biblijne – relacje Boga z człowiekiem i człowieka z Bogiem. Ukazuje trudny proces naprawy człowieka oraz poszczególne jego fazy doskonalenia w hagiograficznych cyklach świętych i błogosławionych. Dla lepszego zrozumienia prawd posługuje się znakami, symbolami, przenośniami, alegoriami, personifikacją cnót i wad. Sztuka w Karmelu organizowała przestrzeń przez architekturę harmonizującą z pejzażem i naturalnym środowiskiem odpowiednio do potrzeb i założeń ideowych charyzmatu zakonu oraz przyjętymi wymiarami zatwierdzonego planu budowy. Plastyka zaś odpowiednio do mentalności ludzi poszczególnych okresów stylistycznych i kulturowych przedstawiała charyzmatyczne wartości Karmelu, jak patronat i macierzyńską opiekę Matki Bożej z Góry Karmel, jej szafarstwo i pośrednictwo łask przez Szkaplerz Karmelitański, jej przywileje oraz rolę w ekonomii zbawienia. Sztuka przypomina i aktualizuje wartości charyzmatu biblijnego przez sceny z życia i działalności proroka Eliasza, inspiratora i duchowego fundatora Karmelu.
Malarstwo i rzeźba w ciągu wieków podkreśla zasadniczy wymiar ideowy zakonu: “Wyjdź, aby stanąć na górze wobec Pan” (1 Krl 19, 10), czyli życie w obecności Pana i wierność Bogu. Posłużmy się konkretnym przykładem. Założenia przestrzenne architektury klasztoru św. Eliasza w Czernej stworzyły optymalne warunki do realizowania życia pustelniczego w XVII i XVIII w. Zapewniła życie w samotności, w skupieniu, w pokoju, w miejscu o wyjątkowym pięknie przyrody i położenia. Wszystko to służyło kontemplacji i życiu w obecności Pana. Tomasz Dolabella w ołtarzu głównym przedstawił postać św. Eliasza. Artysta zgodnie z przekazem biblijnym (1 Krl 19, 1-14) przedstawił proroka w stanie zmęczenia i zniechęcenia ucieczką przed mściwą królową Izebel, z powodu wytracenia na Górze Karmel fałszywych proroków i kapłanów bożka Baala i Aszery. Eliasz usiadł na pustyni pod janowcem (jałowcem) i zasnął. Anioł postawił przez nim chleb i dzban z wodą a budząc Proroka powiedział mu: “Wstań, jedz!” bo przed tobą długa droga. “Mocą tego pożywienia szedł czterdzieści dni i czterdzieści nocy aż do Bożej Góry Horeb.” Artysta malarz w symbolu chleba i wody widzi zapowiedź Eucharystii – chleba żywego, dającego życie wieczne. Boski Zbawiciel powiedział o sobie: “Ja jestem chlebem żywym, który zstąpił z nieba. Jeśli kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki” (Jn 6, 51). Sztuka wszystkim załamanym, zagubionym i zniechęconym na drodze życia wskazuje właściwą drogę do osiągnięcia celu życia w symbolu chleba oraz w artystycznie wyeksponowanym tabernakulum poniżej obrazu głównego ołtarza. Naczelną zaś dewizę życia proroka Eliasza, którą Zakon przyjął za swoja: “Żarliwością rozpaliłem się o chwałę Pana, Boga Zastępów” (1 Krl 19,10), przypomina zakonnikom rzeźba Proroka z ognistym mieczem na wysokiej kolumnie przed klasztorem. Patronat Matki Bożej Szkaplerznej, Jej rolę pośredniczki łask a nade wszystko Boże Macierzyństwo i duchowe macierzyństwo wszystkich ludzi sztuka ukazuje nam w marmurowym ołtarzu, usytuowanym w prawym ramieniu transeptu. Rozwinął się tutaj dynamiczny kult Królowej Karmelu, który sprowadza rzesze pielgrzymów, czyniąc z tego miejsca główne sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Polsce.
Wznowienie i odrodzenie pierwotnego – biblijnego charyzmatu w zakonie przypominają obrazy w prezbiterium kościoła św. Teresy od Jezusa i św. Jana od Krzyża. Malarstwo i rzeźba reliefowa kaplicy św. Rafała Kalinowskiego, bohatera narodowego i odnowiciela Zakonu Karmelitów Bosych w Polsce, przybliżyły nam jego życie i dzieła oraz ukazały piękno zrealizowanego charyzmatu Karmelu, który doprowadził go na ołtarze. Tak więc sztuka ukazując wartości ideowe, prowadzi wrażliwego człowieka na piękno i dobro do ostatecznego celu życia.
