Karmelici bosi

1. Architektura

Nowe budownictwo sakralne dostosowało się do wytycznych kontrreformacji, sformułowanych po r. 1572 przez wielkiego odnowiciela katolicyzmu św. Karola Boromeusza, arcybiskupa Mediolanu. W swych Instructiones fabricae et superllectilis ecclesiasticae żądał, by architektura kościołów odznaczała się dostojeństwem oraz ekspresją form i aby tymi środkami wzmacniała efekty religijnych ceremonii, oddziaływując na widza. Nie tylko wnętrza miały być przestrzenne, jasne i kompozycyjne podporządkowane wielkiemu ołtarzowi, ale i fasady okazałe, ozdobione figurami świętych, skalą i sytuacją dominujące nad otoczeniem. Taki program założeń ideowych nakreślony został w budownictwie sakralnym w dobie kontrreformacji i zrealizowany przez Vignolę Gesu, Giacomo della Porte w 1574. Taki program budownictwa sakralnego przyjęli i opracowali do swoich potrzeb karmelici bosi. Architektura karmelitańska – pisze Adam Miłobęcki – “odznacza się niezwykłą doskonałością i nowoczesnością stylu. W dziejach ówczesnej sztuki polskiej zakon ten zajmuje pozycję wyjątkową” (Architektura polska XVII wieku, W-wa 1980, s.59.) Stać się to mogło dzięki kodyfikacji przepisów budowlanych, dostosowanych do potrzeb i stylu życia karmelitańskiego. Najstarsze przepisy Constitutiones complutenses z 1581 r. nie posiadały jeszcze konkretnych przepisów budowy klasztoru. Zabraniały tylko budowania i przyjmowania zbyt bogatych klasztorów.

Klasztory powinny odznaczać się prostotą i skromnością. Długość i szerokość celi mieszkalnej nie powinna przekraczać “12 stóp”. Konstytucja Kongregacji włoskiej karmelitów bosych z 1611 r. zabraniały zakonnikom udawania się na fundację dopóki nie zostanie wybudowany dom z kościoła. Dopiero na Kapitule Generalnej w Rzymie w 1614 r. utworzono komisję do opracowania projektu przepisów budowy kościołów dla całej włoskiej kongregacji. W dniu 18 kwietnia kapituła postanowiła, że opracowane przez komisję przepisy będą miały moc obowiązującą jako zarządzenie dla całej kongregacji. W skład komisji weszli: O. Ferdynand od Matki Bożej (Martinez) – generał Zakonu, wraz z czterema definitorami generalnymi: Jeanem a Jesu Maria (Joannes de s. Petro et Uztarros), Dominikiem a Jesu Maria (Ruzzola), Albertem od Najśw. Sakramentu i Agataniołem od Jezusa Maryi (Augustyn Spinula) oraz przeorzy klasztorów z Brukseli, Paryża, Lublina i Kremony. Przeorem klasztoru lubelskiego był wtedy O. Filip od św. Jakuba,  Jan Feliks de Sartis z królestwa neapolitańskiego, który jako członek komisji, kierował budową kościoła Matki Bożej Szkaplerznej, według ustalonych norm. Komisja najprawdopodobniej projekt przepisów skonsultowała (względnie zaprosiła do współpracy) z najwybitniejszym architektem Rzymu w tym czasie – Carlo Maderna. Przemawia za tym ta okoliczność, że architekt ten jest autorem planu kościoła S. Maria della Vittoria, budowanego w tym czasie od 1612 – 1620 r. dla karmelitów bosych. Opracowane przepisy dotyczyły budowy kościołów i klasztorów. Ustalono, że kościoły mają być budowane na rzucie krzyża łacińskiego, o szerokości 46 palm (11,04), długości 145 palm (ok. 35 m) z dwoma lub trzema parami kaplic po bokach nawy. Za wzór dla całej kongregacji włoskiej komisja przyjęła kościół Santa Maria della Scala Karmelitów Bosych, wzniesiony pod bezpośrednim wpływem kościoła jezuickiego iI Gesu, według projektu arch. Francesco da Voltera. Klasztor ma składać się z 2 części:

Claustrum exterius – część zewnętrzna, zlokalizowana wokół małego dziedzińca, przy wejściu, od którego prowadzą do właściwego klasztoru krużganki czyli loggia;

Claustrum interius – właściwy klasztor usytuowany wokół większego podwórza (20,33 x 20,44 m,) także z krużgankami. Najważniejsze pomieszczenia to: 40 cel mieszkalnych (2,88 x 2,88), 7 cel większych dla chorych (3,84 x 3,36 m), oratorium (9,60 x 5,76 m), refektarz (14,40 x 5,76 m).

Opracowane przepisy budowy kościołów i klasztorów zostały zatwierdzono ad exprimentum przez Definitorium Generalne w Rzymie 29 kwietnia 1614 r. i wysłane do wszystkich klasztorów jako zarządzenie. Powyższe przepisy skorygowano i uzupełniono na kapitułach w Rzymie w 1617 i 1620 r. Zalecono przy budowie zachowywać ustalone formy i rozmiary. Gdyby zaś warunki miejsca i czasu to uniemożliwiały, generał Zakonu w poszczególnych wypadkach może udzielić pozwolenia na zmianę planu. Przepisy dotyczą budowy własnym nakładem. Jeśliby ofiarowano zakonowi gotowe budynki, należy je przyjąć takie jakie są. Ustalono, że nie wolno rozpoczynać budowy domu zakonnego dopóki Definitorium Prowincjalne lub Generał Zakonu nie udzieli zezwolenia i nie ustali odpowiedniego planu i sposobu budowy. Przyjęto dwa plany budowy kościołów:

Jeden na planie krzyża łacińskiego z kaplicami po bokach nawy, z warunkiem, że nie może być więcej ołtarzy niż łącznie z głównym.

Drugi plan kościoła centralnego, jednonawowego, z ołtarzem głównym i dwoma bocznymi.

Kościoły miały być bezwieżowe. Zabroniono też kopuł nad skrzyżowaniem transeptu. Dla dzwonów przewidziano zwykłe dzwonnice.

Ustalone warianty kościołów mogły być większych rozmiarów, w zależności od potrzeb duszpasterskich i zaludnienia. O doborze odpowiedniej formy i rozmiarów decydować będzie Rada Prowincjalna. Również i klasztory dzieliły się na większe o 45 celach mieszkalnych i mniejsze o 20 celach, w zależności od tego jakie przeznaczenie miał mieć klasztor. Wymiary kościoła i pomieszczeń klasztornych też uległy korektom. Ustalono granice szerokości nawy kościoła większego do 40 palm – 9,60 m – mniejszego 7,92 m o długości według proporcji. W zakresie budowy udzielono większych kompetencji Radom Prowincjalnym. Postanowiono, że każda prowincja ma sporządzić dla siebie dwa plany budowy kościołów i klasztorów. jeden dla większych domów zakonnych, drugi dla mniejszych. Plany opracowane przez architekta, definitorium prowincjalne prześle do zatwierdzenia Definitorium Generalnemu. Wszystkie klasztory prowincji mają być budowane wg tych wzorów. jeżeliby zatwierdzone plany nie mogły być zrealizowane w poszczególnych wypadkach z powodu trudności lokalnych lub terenowych, Rada Prowincjalna wyznaczy i zatwierdzi inne plany. Również do jej kompetencji należy ustalenie wielkości klasztoru w danej miejscowości. Przełożonemu klasztorowi nie wolno było zmieniać przydzielonego planu ani wymiarów bez zgody kompetencji władzy. Ustalono kodeks przepisów budowlanych po okresie eksperymentacji został jeszcze przedyskutowany i zatwierdzony na Kapitule Generalnej w 1623 r. i w całości włączony do nowych konstytucji Zakonu, zatwierdzonych przez Stolicę Apostolską, przyjmując moc prawa dla całej włoskiej kongregacji. W myśl powyższych postanowień Kapituł Generalnej poszczególne prowincje opracowywały szczegółowe plany dla swoich prowincji. Po uzyskaniu aprobaty ze strony definitorium generalnego podejmowano ich realizację. Rygory prawne i nakładane sankcje przez wizytatorów generalnych stały się przyczyną ujednolicenia architektury karmelitańskiej w całym zakonie.

Układ pierwszych kościołów w XVII w. był zgodny z przepisami i wzorami rzymskich kościołów Santa Maria della Scala i S. Maria della Vittoria. Ten ostatni budowany wg projektu sławnego arch. Carlo Maderna na rzucie krzyża łacińskiego, z trójprzęsłową nawą, nakrytą kolebkowymi sklepieniami z lunetami bez gurtów. Po bokach nawy trzy pary kaplic otwartych. Nad skrzyżowaniem nawy i transeptu płaska kopuła na żaglach, z latarnią ukrytą z zewnątrz w niewysokim tamburze, nakrytym dachem namiotowym. Trzyprzęsłowa, dwukondygnacyjowa, zwieńczona tympanonem fasada, jako jedna z odmian typu il Gesu jest dziełem Giovaniego Battisty Sorii, wzniesiona w l. 1624 – 1626. Kościół ten wraz ze starszymi S. Maria della Scala zbudowanym wg planów Francesco da Voltera przy współudziale arch. Ottaviana Mascherino, był zasadniczym modelem dla karmelitańskich kościołów we Francji, Belgii, Austrii, Niemiec i Polski. Kościół rzymskiej prowincji karmelitów bosych w Terni, zbudowany w I. 1626 – 1630, założony na planie krzyża łacińskiego, ze ślepą kopułą na skrzyżowaniu nawy i transeptu i dwoma parami kaplic po bokach nawy, z prostym zamknięciem prezbiterium, w przedłużeniu którego zlokalizowano chór zakonny, jest doskonałym przykładem realizacji przepisów budowlanych zakonu.

Do tego typu należą kościoły: św. Józefa w Wiedniu (1623), św. Józefa w Paryżu (1628) – SS. Michała i Józefa w Krakowie (1611 – 1636), – św. Teresy w Przemyślu zbudowany przez muratora Ligięzkiego, z fundacji Marcina Krasickiego, wojew. podolskiego (1622 – 1630), – Kościół Najśw. Zbawiciela w Wiśniczu wg proj. Macieja Trapoli (1622 – 1630), z fundacji Stanisława Lubomirskiego, wojew. krak. – św. Józefa w Poznaniu wg planów Jerzego Catenaciego i Krzysztofa Bonadury (1635 – 1687). Do tego rodzaju kościołów większych z trzema kaplicami w bocznych nawach należą: Matki Bożej Szkaplerznej w Avignion (1613), św. Teresy w Mantui (1642), Matki Bożej z Góry Karmelu w Sienie (1684), Wniebowzięcia NMP i św. Józefa w Warszawie (1639 – 1681), św. Michała w Wiśniowcu (1645 – 1730). Do tego typu świątyń należy zaliczyć odmianę mniejszych kościołów na rzucie krzyża łacińskiego bez bocznych kaplic z trzema ołtarzami o szer. nawy – 7,92 m. Budowano je dla sióstr karmelitanek bosych: św. Józefa i Teresy w Wilnie z fund. Stefana Paca, podkanclerza lit., wg proj. Jana Gisleniego (1655 – 1696), – Kościół MB. Loretańskiej we Lwowie z fund. Jakuba i Teofili Sobieskich, wg proj. Jan Gisleniego (1644 – 1690), kościół eremicki karmelitów w Czernej, fund. Agnieszki z Tęczyńskich Firlejowej, wojew. Krak. 1629 – 40. – SS. Karmelitanek Bosych w Krakowie przy ul. Kopernika, fund. przez ana Szembeka, kancl. w. Kor. wg projektu Bażanki (1719 – 1725). Inny typ kościołów karmelitańskich to świątynie centralne większe z rzędami kaplic po bokach nawy. Typ powszechnie spotykany w różnych prowincjach. W Polsce zrealizowane zostały: kościół MB Szkaplerznej w Lublinie (1612 – 1619) pod kierunkiem arch. Balina i Tremanzola; Św. Teresy we Wilnie z fund. Ignacego Dubowicza, radnego miasta i Stefana Paca, podkanclerzego lit. wg proj. Constantino Tencalli (1635 – 1652); Niep. Pocz. NMP w Krakowie (1634 – 1683); Grodnie – św. Krzyża z fund. Kotowiczów, starostów grodz. (1736). Inną odmianę tego typu stanowiły kościoły centralne jendonawowe o szer. 7,92 m, z półokrągłymi płycinami w bocznych elewacjach na ołtarze. Tego typu posiadały ss. karmelitanki bose w Krakowie bud. wg proj. arch. Trevano, – w Warszawie pod wezw. Ducha Św. na Krak. Przedmieściu, – w Lublinie pod wezw. św. Józefa wg proj. Jakuba Balina, – w Poznaniu pod wezw. Imienia Maryi.

Zgodnie z założeniami programu kontrreformacyjnego wybitną rolę spełniała fasada z określonym planem ikonograficznym, dostosowana do otoczenia. W kościołach karmelitańskich przyjął się zmodyfikowany wzorzec Giacomo della Porta z świątyni Il. Gesu, w wydaniu kościołów rzymskich Santa Maria della Scala i S. Maria della Vittoria. Polegał on na spiętrzeniu porządków architektonicznych w dwóch kondygnacjach, przy czym dolna kondygnacja odpowiadała wysokości bocznych kaplic i była szersza – trzyprzęsłowa z niszami w bocznych przęsłach i piramidami w narożach. Górna kondygnacja z dużym oknem od nawy była dostosowana do jej szerokości i wysokości ze spływami i wolutami po bokach. Całość zwieńczona tympanonem z krzyżem na szczycie i kulach względnie kandelabrach po bokach. Na osi nawy portal najczęściej kamienny flankowyn kolumnami z przerwanym przyczółkiem z herbem fundatora i dedykacyjną tablicą lub edikulą z niszą na statuę Matki Bożej lub św. Józefa jak w wielu kościołach Europy np. w Wiedniu, Pradze, Krakowie, Wiśniczu, Madrycie i Avila. Ten typ rzymskiej fasady był powszechny. Inną odmianą tego typu była fasada trzyprzęsłowa i trzykondygnacyjna jak w Poznaniu, Wiśniowcu, Grodnie, Milatynie i w kościele Niep. NMP w Lublinie. W XVIII w. nie przestrzegano już tak rygorystycznie przepisów budowy. Łatwiej można było uzyskać zezwolenia na różne innowacje, zwłaszcza co do bryły kościoła. Zaczęto budować kościoły okazałe z wieżami i kopułami jak np. w Berdyczowie, Milatynie, Głębokiem, Miadziole, Wiśniowcu, Kamieńcu Podolskim i Zagórzu. Autonomiczna Kongregacja pw. Św. Józefa w Hiszpanii ze swoim zarządem generalnym posiadała mniej precyzyjne przepisy budowy.

Konstytucje z 1658 r. postanawiały, aby klasztory i kościoły były skromne zgodnie z ubóstwem zakonu i budowane według jednego planu założenia przestrzennego we wszystkich prowincjach. Szerokość kościoła wynosiła 24 – 27 stóp czyli 7,56 m. Wewnętrzny dziedziniec klasztoru 16,28 – 17,76 m. Szerokość i długość celi zakonnej 3,234 m. Szerokość korytarza 1,47 m. Wysokość elewacji klasztoru od posadzki (ziemi) do dachu 22 stopy czyli 6,468 m. Wspomniane konstytucje zalecały budowę klasztorów w pewnej odległości od miast albo na przedmieściach więcej spokojnych, dla zachowania ciszy wymaganej do modlitewnego skupienia. Kościoły były najczęściej jednonawowe na rzucie prostokąta z prezbiterium zamkniętym prostą ścianą i bocznymi ołtarzami w niszach bocznych elewacji nawy, albo na rzucie krzyża łacińskiego. Fasady budowano z ciosu z podziałami lizen w kierunku wertykalnym zwieńczone tympanonem. Na osi nawy bogaty portal, flankowany kolumnami z klasycznym belkowaniem i przerwanym tympanonem, pośrodku którego wznosi się edikula z rzeźbą patrona świątyni w niszy sklepionej konchowo. Nad edikulą zazwyczaj jest okno w barokowej ramie na chór kościelny. Obok okna umieszczone są herby w kartuszach zakonu i fundatora kościoła. Ten typ fasady bardzo często się powtarza. Są też inne rozwiązania. W Valladolid fasadę flankują wieże z dzwonami a Salamance charakterystyczne dla sakralnego budownictwa ażurowe faciaty, dwukondygnacyjne w kształcie edikuli. Kolebkowe sklepienia pokryte są sztukaterią o wzorach geometrycznych, roślinnych i mauretańskich. Po okresie niszczenia życia zakonnego i kasat klasztorów od czasu Wielkiej Rewolucji Francuskiej, galikanizmu, józefinizmu i kulturkamphu w 2 poł. XIX w. zakony zaczęły odradzać się na nowo. Zarząd zakonu podjął restaurację klasztoru i budowę nowej bazyliki Matki Bożej na Górze Karmel w Hajfie.

Zasłużonym projektantem i budowniczym był br. Giovanni Battista del SS. Sacramento (Carlo Casini 1816 – 1849) karmelita bosy. Bazylika klasycystyczna na rzucie krzyża greckiego z wysoką kapułą na tamburze zbudowana została z ofiar wiernych, najwięcej zebranych przez samego brata architekta. W okresie eklektyzmu, historyzmu i modernizmu powstało szereg nowych klasztorów sióstr karmelitanek i karmelitów bosych neogotyckich i neoromańskich jak w Sombor (Jugosławia), w Wiedniu (Austria) oraz w Galicji w Wadowicach. Karmelitanki bose założyły negotycki klasztor w Przemyślu (1900), we Lwowie (1889) oraz neoromański w Krakowie przy ul. Łobzowskiej (1903 – 1905) pod kierunkiem arch. T. Styjeńkiego i arch. Fr. Mączyńskiego. Ci sami architekci zatrudnieni byli przy budowie klasztoru karmelitów bosych w Krakowie przy ul. Rakowickiej (1907 – 1932).

2. Rzeźba

Karmelici Bosi przez reformę śś. Teresy od Jezusa i Jana od Krzyża, powracając do życia według pierwotnej reguły zatwierdzonej przez Innocentego IV 1 X 1247 r., przyjęli całe dziedzictwo duchowe i kulturowe zakonu od jego założenia. Zmienili tylko liturgię Grobu Bożego na rzymską wraz z brewiarzem. Przyjęli cały kalendarz z katalogiem świętych i błogosławionych zakonu. Zatem program artystyczny rzeźby i malarstwa pozostał wspólny obu zakonom wyrastającym z jednego pnia Karmelu. Z biegiem czasu wyniesieni zostali na ołtarze święci i błogosławieni zakonu Karmelitów Bosych: Teresa od Jezusa, Jan od Krzyża, Teresa od Dzieciątka Jezus, Rafał Kalinowski, Teresa Benedykta od Krzyża (Edith Stein) i kilkunastu błogosławionych. Dotychczasowe dziedzictwo artystyczne programu wzbogacone zostało o nowe tematy hagiograficzne w rzeźbie i malarstwie. Ze względu na ogromną popularność św. Teresy od Jezusa, patronki Hiszpanii, dedykowano jej wiele kościołów i kaplic we wszystkich prowincjach zakonu. Prawie we wszystkich klasztorach znajdował się jej ołtarz, przyozdabiany jej wyobrażeniami w pełnej rzeźbie i reliefie. Jej statuę umieszczono w galerii fundatorów zakonów w Bazylice św. Piotra na Watykanie w pobliżu rzeźby św. Eliasza (dłuta Agostino Cornacchini) oraz na Kolumnadzie Berniniego pośród 140 świętych znajdujemy czterech karmelitów: św. Alberta, św. Teresę od Jezusa, św. Marię Magdalenę dei Pazzi i św. Andrzeja Corsini.

Wybitne walory artystyczne posiada rzeźba ekstazy św. Teresy od Jezusa wykonana przez G. L. Berniniego w Kościele Santa Maria della Vittoria w Rzymie. Liczne statuy świętych Karmelu wykonywane były na zamówienie karmelitów bosych w artystycznej pracowni rzeźbiarza Ferdynanda Stuflessera w Gröden St. Ulrich w Tyrolu wraz z całymi ołtarzami neogotyckimi czy neoromańskimi w XIX / XX w. Św. Janowi od Krzyża urządzono w latach 1719-1724 znakomite sanktuarium w Ubeda o bogatym programie plastycznym w reliefowym retabulum i pełną rzeźbą. Dla św. Teresy od Dzieciątka Jezus najpopularniejszej świętej XX wieku zbudowano Bazylikę – sanktuarium w Lisieux a zachowane jej fotografie znane są na całym świecie. Św. Rafałowi Kalinowskiemu zbudowano kaplicę – sanktuarium w Czernej z hagiograficznym cyklem rzeźby reliefowej na sarkofagu Bronisława Chromego z Krakowa. Wykonano jego popiersie dłuta Jury z Wadowic oraz Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej. Pełną rzeźbę w brązie wykonał Mario Rudelli w Mediolanie oraz br. Kazimierz Szczecina OCD w kamieniu w Wadowicach i Czernej. Ogromne zastosowanie dla wystroju i uposażenia wnętrz kościołów i rezydencji od XVII wieku miał czarny marmur dębnicki należący do klasztoru karmelitów bosych w Czernej. Klasztor założył w Dębniku artystyczną pracownię wyrobów marmurowych. Sprowadzeni mistrzowie włoscy Bartłomiej Stopano i Szymon Spadi wykonali dla klasztorów w Czernej, Krakowie i Przemyślu marmurowe ołtarze, portale, balustrady, posadzki, epitafia, kominki, klatki schodowe etc. Z kolei łomy czarnego marmuru dzierżawili Adam Negowicz, Michał Poman, Jakub Bielawski i liczni miejscowi kamieniarze. Wyroby z marmuru zamawiano nie tylko do Krakowa ale wędrowały do wielu miast i miejscowości w Polsce i Litwie.

3. Malarstwo

Podobnie jak w rzeźbie malarstwo przedstawiało tematy i treści ideowe zakonu a szczególnie odnoszące się do kultu Matki Bożej i św. Józefa, patrona Kongregacji Hiszpańskiej Karmelitów Bosych. Św. Teresa od Jezusa rozwinęła kult św. Józefa. Spośród 17 klasztorów założonych przez nią 11 oddała pod patronat św. Józefa. W każdym klasztorze karmelitanek i karmelitów bosych obowiązkowo znajdował się ołtarz św. Józefa. Najdynamiczniejszymi ośrodkami – sanktuariami kultu św. Józefa był klasztor w Avila (Hiszpania) i SS. Michała i Józefa w Krakowie (Polska). Beatyfikacja (1614) i kanonizacja św. Teresy od Jezusa (1622), znakomitej mistrzyni życia duchowego, reformatorki i fundatorki SS. Karmelitanek Bosych, mistyczki i autorki dzieł z zakresu teologii życia duchowego, spowodowały gwałtowny rozwój kultu i popularności świętej w całej Europie. Jej ikonografia jest bardzo bogata. Obejmuje anonimowe repliki najstarszego jej portretu wykonanego na żywo w 1576 r. przez br. Juana de la Miseria oraz całe cykle biograficzne ilustrujące jej działalność reformatorki i fundatorki, łaski mistyczne, sceny objawienia i historyczne wydarzenia. Tematy św. Teresy podejmowali sławni malarze: Juan Jusepe de Ribera, P.P. Rubens, D. Velasquez, B.E. Murillo, Gaspar de Crayer, Villapando. Wszystkie klasztory karmelitanek i karmelitów bosych posiadały liczne obrazy sztalugowe i liczne freski z życia św. Teresy na terenie całej Europy. W polskiej prowincji dwa kościoły są pod wezw. św. Teresy w Wilnie i Przemyślu. Oba klasztory i kościoły przyozdobione były w XVIII wieku malarstwem iluzjonistycznym ze scenami z życia św. Patronki.

Klasztor krakowski przy ul. Kopernika posiada w zakrystii galerię obrazów sztalugowych z życia św. Teresy z XVIII w. Spośród rycin ilustrujących życie św. Teresy najlepsze są serie wykonane przez Adriana Collaerta (Antwerpia 1613), Claudine Brunand (Lyon 1670) i Arnolda van Westerhout (Rzym 1716). Sceny jej życia rytowali w miedzi Richard Collin, Matheus (Gabinet Rycin w Paryżu), Ant. i Jehan Wierix (Gabinet Rycin w Brukseli), A.M. Colon et Fr. Curti, Michel Cabbbaey, Gottfried Eichler. W znacznym stopniu skromniejsza jest ikonografia św. Jana od Krzyża, znakomitego pisarza, poety, teologa życia duchowego. Nieliczne były jego portrety przed beatyfikacją (1675). Dopiero po beatyfikacji pojawia się jego wyobrażenie w postaci obrazów kultowych między innymi z widzeniem Chrystusa i słowami Domine Pati et contemni pro Te. Malarze najczęściej preferują spotkanie św. Jana ze św. Teresą i towarzyszącymi jej siostrami. Jego kanonizacja w 1726 r. spowodowała malowanie licznych obrazów kultowych do karmelitańskich świątyń. Wydanie dzieł św. Jana od Krzyża w Wenecji 1748 roku było ilustrowane wspaniałymi rycinami Francesco Zucchi, wykonanymi według rysunków Francesco Zugno. Rytowali również św. Jan Antoni i Hieronim Vierix (Gabinet Rycin w Paryżu). W Polsce malował świętego – Jan Fr. Smuglewicz (Warszawa), Paweł Gołębiowski (Czerna). Utalentowanym malarzem dla włoskiej Kongregacji św. Eliasza był Flamandczyk br. Łuszka od św. Karola (Charles Sibrecque 1612-1682) OCD. Miał swoją pracownię artystyczną w klasztorze Santa Maria della Scala w Rzymie. Malował liczne kultowe obrazy Matki Bożej, św. Józefa, świętych Karmelu. Do kaplicy św. Teresy wymalował całą serię 6 dużych obrazów oraz kilka do prezbiterium. Liczne jego obrazy znajdują się w różnych klasztorach włoskich (Montecompatri, Terni, Montevirginio, Caprarola, S. Maria della Vittoria) oraz w różnych prowincjach Europy. W Polsce zidentyfikowano 5 obrazów kultowych: św. Józefa (Kraków), 2 św. Teresy (Przebicie serca) Kraków i Przemyśl oraz 2 św. Jana od Krzyża również dla wymienionych klasztorów.

Znaczącym malarzem był również Fra Luigi Poggi (1873-1958) OCD – Maltańczyk. Wymalował on freski w kopule Bazyliki Matki Bożej na Górze Karmel w Hajfie. W 1932 r. przyozdobił freskami kościół św. Szczepana w Bet-Gamal w Palestynie. W sanktuarium Dzieciątka Jezus w Pradze jest liczna kolekcja obrazów ilustrująca historię sanktuarium i łaski Dzieciątka Jezus z XVIII w. Kaplica św. Rafała Kalinowskiego w Czernej posiada współczesne obrazy z życia świętego namalowane przez Jerzego Kumalę z Krakowa. Najwcześniejszym jest jego obraz portretowy, namalowany w 1909 r. przez Jana Kausika w Warszawie na zamówienie ks. abpa Aleksandra Kakowskiego. Kanonozacyjny obraz namalowała D. Waberska z Poznania.