Historia pewnej kłótni

W 1668 przełożeni generalni głównych zakonów zwrócili się do Kongregacji Fabryki św. Piotra z prośbą o pozwolenie na umieszczenie w wolnych dotychczas niszach filarów bazyliki posągów swoich fundatorów. Na prośbą odpowiedziano pozytywnie, z tym że Kongregacja zastrzegła sobie prawo wyboru nisz. Jako pierwszy w 1706 roku umieszczono posąg św. Dominika Guzmána, założyciela dominikanów. Następnym był posąg św. Franciszka z Asyżu, umieszczony w 1725 roku, trzecim posąg proroka Eliasza.

Dnia 26 czerwca 1725 roku papież Benedykt XIII pozwolił karmelitom na umieszczenie w bazylice watykańskiej posągu proroka Eliasza w niszy między statuami św. Dominika i św. Heleny, z następującym napisem: Universus Ordo Carmelitarum Fundatori suo S. Eliae Prophetae erexit (Cały Zakon Karmelitański św. Eliaszowi, prorokowi, swojemu fundatorowi, posąg ten postawił). Koszty przedsięwzięcia pokrył zakon karmelitański.

Posąg jest dziełem Agostino Cornacchiniego, rzeźbiarza znanego w Rzymie w pierwszej połowie XVIII wieku. Urodził się 26 sierpnia 1686 roku w Pescii, w Toskanii, w 1712 roku rozpoczął pracą w Rzymie.

Kontrakt z rzeźbiarzem podpisano 23 lipca 1725 roku. Karmelitów reprezentowali prokuratorzy generalni obserwantów oraz bosych z kongregacji hiszpańskiej i włoskiej. Artysta zobowiązał się do wyrzeźbienia i umieszczenia posągu na wybranym miejscu w ciągu dwóch lat i sześciu miesięcy. Wydatki, w sumie 3.800 skudów, pokryły obie gałęzie zakonu karmelitańskiego.

W połowie lipca 1727 roku dzieło zostało umieszczone w niszy i uroczyście odsłonięte. Karmelici świętowali to wydarzenie od 13 do 20 lipca, dnia święta liturgicznego proroka Eliasza.

Umieszczenie posągu proroka Eliasza w bazylice watykańskiej kończyło długi spór, w który zakon karmelitański był bardzo zaangażowany. W XVII wieku tradycyjna historiografia karmelitańska wyrażała niezachwiane przekonanie o bezpośredniej i nieprzerwanej ciągłości zakonu od czasów proroka Eliasza. Jednakże ówczesna krytyka historyczna zaczęła podważać tę opinię. Szczególnie zakwestionowali ją jezuici, tzw. Bollandyści, którzy od 1643 roku zaczęli wydawać Acta Sanctorum, z zamiarem rozdzielenia źródeł historycznych od legendarnych. W tomie odnoszącym się do karmelitów, bollandysta Daniel Papenbroeck, zajmując się postacią św. Alberta jerozolimskiego, zakwestionował obiegowe opinie o pochodzeniu zakonu karmelitańskiego. W 1691 roku karmelici oskarżyli go przed Inkwizycją. W 1695 roku Inkwizycja hiszpańska, po okresie walki na pióra, wciągnęła na Indeks czternaście tomów Acta Sanctorum.

Decyzja ta nie zakończyła polemiki między karmelitami a Bollandystami. Obie strony odwoływały się nawet do Karola II, króla Hiszpanii. Papież Innocenty XII, widząc, że nie da się rozstrzygnąć sporu na korzyść jednej ze stron, 20 listopada 1698 roku wydał bullę, w której nakazał obu stronom milczenie.

Benedykt XIII pozwalając umieścić statuę proroka Eliasza w bazylice watykańskiej, wyraźnie uchylił decyzją swego poprzednika Innocentego XII.

fot. stpetersbasilica