Człowiek jest obrazem Boga na ziemi. Już z początkowych kart Pisma św. dowiadujemy się, że Bóg uczynił człowieka na swój obraz i podobieństwo (por Rdz 1, 26). Archimandryta Sergij Spasskij czyni ciekawe rozróżnienie pomiędzy obrazem a podobieństwem człowieka do Boga. Pisze, że obrazem Boga w człowieku są przymioty duszy tj. wolna wola i rozum. Natomiast podobieństwo do Boga wyraża się przez dobre korzystanie z owych władz duszy (rozumu i woli), innymi słowy przez dobre czyny. Można powiedzieć, że człowiek, będąc obrazem Boga, coraz bardziej staje się do Niego podobny. Każdy grzech jednak niszczy w człowieku podobieństwo do Boga. Święci to ludzie, którzy współpracując z łaską Bożą osiągnęli właściwy sobie (jedyny i niepowtarzalny) najwyższy stopień owego podobieństwa. Ikona przedstawiająca świętego ukazuje właśnie jego podobieństwo do Boga. Warto zauważyć, że każda ikona (z wyjątkiem tzw. “ikon symbolicznych”) jest antropologiczna i najbardziej przypomina o Bogu jako Praobrazie każdego człowieka. Głównymi postaciami przedstawianymi na ikonie są: Bóg-Człowiek, Bogurodzica i święci.

Należy podkreślić za o. Zinonem, że “ikona niczego nie przedstawia, ona objawia”. Oznacza to, że ikona nie powinna być postrzegana wprost jako ilustracja do Ewangelii. Nie ma ona także na celu rozbudzenia emocji czy uczuć, jak niektóre obrazy zachodnie, które w założeniu mają wywołanie w człowieku różnych reakcji uczuciowych. Ikonie obca jest tego rodzaju emocjonalność i sentymentalność.

Ikona nie może być także jedynie “śliczna”. Ona ma być bowiem przeźroczysta, bo w niej pod warstwą widzialnego i zewnętrznego obrazu odkrywa się królestwo ducha. Ikona objawia wyższe, niebiańskie piękno, które właściwie nie może być nigdy adekwatnie przedstawione przez linie i kolory, dlatego posługuje się językiem symboli. Symbole zakrywają i jednocześnie odkrywają głębię ikony podobną głębinie morza, “rozsiewają niepojęte światło i dźwięczą milczącą muzyką niebiańskiego chorału” – pisze archimandryta Rafail Karelin. Patrząc na ikonę, należy zatem pamiętać, że jej istotą nie jest oryginalność i niepowtarzalność koloru, wdzięczność linii itp. Chodzi w niej o coś więcej – o ukazanie piękna duchowego: miłości, pokory, posłuszeństwa, czystości, dobra, pokoju i tego wszystkiego, w czym człowiek staje się podobnym do Boga, który jest Miłością.

Ikona św. Józefa, jak każda ikona, posługuje się językiem symboli, który naprowadza na “wewnętrzne oblicze” Świętego. Każdy detal posiada swoje znaczenie. Duże oczy św. Józefa oznaczają przenikliwe wpatrywanie się w Boże tajemnice. Wzrok jest bardzo spokojny – święty nie patrzy wprost przed siebie, ale jakby do “wewnątrz”. Wąski nos i usta to obraz przemienionej zmysłowości, wskazują na brak pożądliwości, ascetyzm. Cała postawa wyraża milczenie i pokój – uwagę skierowaną na Boga, na Jego głos, który święci słyszą w głębokości swojego serca. W Ewangelii nie zostało przytoczone ani jedno słowo sprawiedliwego Józefa.

Oddanie siebie Bogu, posłuszeństwo Jego woli, wsłuchiwanie się w Jego słowa – to wszystko obleczone jest w symboliczny język koloru. Brązowy płaszcz wyraża pokorę i uległość świętego. Ciemny kolor jeszcze bardziej podkreśla podobieństwo tej barwy do koloru ziemi, z której każdy człowiek został uczyniony rękami Boga. Niebieska szata pod płaszczem wskazuje na tajemnicę i misterium łaski, na całe bogactwo wewnętrznego obdarowania przez Boga, które doprowadziło św. Józefa do doskonałego wypełnienia powołania jako opiekuna Jezusa i Maryi – jest to przestrzeń ukryta pod płaszczem pokory. Józef trzyma gołąbki – to przypomnienie wydarzenia, jakim było ofiarowanie Jezusa w jerozolimskiej świątyni.

Ikona św. Józefa jest statyczna, objawia nie tyle proces, co rezultat; nie tyle drogę, co cel osiągnięty; nie tyle człowieka walczącego, co zwycięzcę. Barwy na ikonie są mało rozświetlone, tylko oblicze jest rozjaśnione bielą. Jest to oblicze człowieka, w którym króluje łaska Ducha Świętego. To właśnie ta łaska prześwietla twarz świętego, który stał się bardzo podobny do Boga.

Ikona jest tajemnicą, którą odkrywa się coraz głębiej na modlitwie. Przez modlitwę zaś – która oświetla ludzkie życie – wzrasta nasze podobieństwo do Boga. Ikona św. Józefa może przybliżyć i pomóc na nowo odkryć piękno życia w Bogu. Może czasami warto zapatrzeć się w ikonę…

Karmelitanka bosa, Kielce