Wierni Chrystusowi

o. Szczepan Praśkiewicz OCD Męczennicy Polskiego Karmelu Terezjańskiego w pierwszym czterechsetleciu jego historii 1605-2005. W przeciągu minionych czterech wieków od przybycia karmelitów bosych do Polski wielu synów polskiego Karmelu swoją wierność Chrystusowi i Kościołowi przypieczętowało męczeńską śmiercią. Trudno wskazać dokładną ich liczbę, ponieważ nie posiadamy danych dotyczących czasu i okoliczności śmierci wielu zakonników, rozproszonych po kasacie klasztorów wszystkich trzech prowincji, tj. polskiej, litewskiej i ruskiej w okresie zaborów. Możemy jednak podać imiona i dane dotyczące męczeńskiej śmierci 22 naszych współbraci. Pierwszym z nich, którego pamięć pozostaje nadal żywa, był o. Makary od Najświętszego Sakramentu (Demeski), męczennik za Przemyśl podczas oblężenia miasta przez Tatarów w lipcu 1624 r. Ostatnim zaś o. Alfons Maria od Ducha Świętego (Józef Mazurek), zamordowany przez Niemców w sierpniu 1944 r., beatyfikowany przez Jana Pawła II wraz ze 107. męczennikami hitleryzmu. Poniższe studium pragnie przedstawić sylwetki, lub przynajmniej przywołać imiona i okoliczności śmierci (w przypadkach gdy o samych męczennikach niewiele wiemy) tych naszych współbraci, wiernych świadków Chrystusa i synów Kościoła na przestrzeni minionych czterystu lat naszej historii. Męczennicy z rąk Tatarów i Kozaków Listę polskich męczenników karmelitańskich otwiera o. Makary Demski od Najświętszego Sakramentu. Urodził się on we Włodzimierzu w szlacheckiej rodzinie prawosławnej. W młodości, w poszukiwaniu wyższych wartości, przyjął nieświadomie arianizm, wstąpił do wojska i został rotmistrzem. W zawierusze wojennej po śmierci Dymitra Samozwańca został wtrącony do więzienia, gdzie spotkał karmelitów bosych pragnących przez Moskwę dotrzeć do Persji. Przeszedł na katolicyzm i w 1615 r. przyjął w Krakowie habit karmelitański. W 1624 r., kiedy przebywał w Przemyślu jako podprzeor klasztoru, napadli na Polskę Tatarzy pod wodza Kantymira. Stanęli obozem pod Przemyślem. Magistrat miasta usilnie nalegał na przeora klasztoru karmelitów bosych, aby posłał o. Makarego, znającego język tatarski, z poselstwem do Kantymira w celu szukania porozumienia. Miasto nie było bowiem w stanie się obronić. O. Makary, jak zawsze posłuszny, podjął się trudnej misji, pomimo tego, że był świadomy czym ona grozi. Kiedy bowiem chciano mu dać za towarzysza jednego ze współbraci, powiedział: "dosyć będzie, gdy jeden za lud umrze". Zanim wyszedł z klasztoru odprawił spowiedź generalną, wziął na szyję różaniec, a do ręki krzyż. Stanąwszy przed Kantymirem pragnął ofiarować mu palmę zgody. Wódz tatarski żądał jednak ucałowania go w stopę, czego o. Makary odmówił, twierdząc, że taka cześć nikomu na ziemi nie przysluguje, jak tylko Namiestnikowi Chrystusowemu. Rozgniewany Kantymir kazał więc o. Makarego zamordować, co niezwłocznie uczyniono. Legenda podaje, co uwypuklił w sztuce teatralnej o naszym męczenniku pt. Ku Prawdzie o. Bernard Smyrak, że Kantymir, tuż po zamordowaniu o. Makarego, zobaczył go w obłokach z jaśniejącym krzyżem zwycięstwa. Faktem jest, że nakazał swym wojskom odwrót na wschód. Tatarzy rzeczywiście ustąpili spod Przemyśla, a nasi współbracia, jak czytamy w Księdze Zmarłych Zakonu "zaraz poszli szukać ciała o. Makarego, męczennika. Ku niemałemu zdziwieniu znaleźli go klęczącego z głową przy ziemi w taki sposób jak u nas robi się prostrację. Na ciele widać było trzy wielkie rany: na głowie, na twarzy i na jednej ręce. Po znalezieniu ciała o. Makarego cały Przemyśl wraz z duchowieństwem przyszedł na miejsce męczeństwa, a przewodniczyli im nasi ojcowie. Z wielką czcią sprowadzono ciała o. Makarego najpierw do kościoła św. Walentego na przedmieściu, a potem tam odprawiono uroczyste za niego egzekwie. Potem z taką samą uroczystością przeniesiono zwłoki do naszego kościoła i tu ponownie odprawiono za niego uroczystości pogrzebowe, a następnie pogrzebano zwłoki męczennika. Działo się to w lipcu 1624 r. To było dziwne, że pomimo upału ciało O. Makarego nie rozkładało się i nie wydawało żadnego przykrego fetoru. Jego sława rozeszła się po całej Polsce, bo kaznodzieje na ambonach sławili go jako ukoronowanego chwałą męczennika" (1). Dodajmy, że pamięć o o. Makarym przetrwała w zakonie i w Przemyślu do dziś. W 1939 r. opublikowano obszerny jego życiorys w Analecta Ordinis w Rzymie (2) W przemyskim kościele karmelitów bosych upamiętnia go epitafium z jego podobizną i napisem, który głosi m.in. że jego "drogą śmierć y męczeństwo za wiarę y za miłość bliźniego (...) obywatele przemyscy wychwalali, y sława jego po całej Polszcze się rozeszła, bo kaznodzieje go publicznie po ambonach, ukoronowanego chwałą świętych męczenników chwalili". Nadto przemyski teatr "Fredreum" trzykrotnie wystawił w ostatnich latach wspomnianą sztukę Ku Prawdzie na Zamku Kazimierzowskim w ramach dorocznych odchodów Dni Przemyśla (3). Z tej okazji, przy współudziale Wydziału Kultury Urzędu Miejskiego w Przemyślu wydano też okolicznościową broszurę o męczenniku (4). Zresztą, postać o. Makarego odnotowuje Encyklopedia Katolicka i liczne pozycje hagiograficzne (5). W cytowanej już Księdze Zmarłych Zakonu czytamy nadto, że "24 września 1648 w kościele konstantynowskim na Wołyniu został zabity przez Kozaków i Tatarów w(ielebny) br. Andrzej od Matki Bożej z Góry Karmelu. Schronił się on tam po klęsce pod Piławcami z wielką liczbą wiernych i o. Stanisławem od Jezusa Maryi, spowiednikiem J. O. P. Grzybowskiego, starosty warszawskiego. Tamże wszyscy obecni, przygotowani na śmierć przez o. Stanisława, po części zostali wymordowani, a inni wraz z o. Stanisławem zapędzeni w niewolę" (6). Ta sama Księga Zmarłych informuje, że 7 października 1655 r. w klasztorze karmelitów bosych w Wiśniowcu na Wołyniu "został zamordowany o. Hilary od św. Józefa. Prawdopodobnie pochodził ze sławnej rodziny Herburtów. Pozostał on w Wiśniowcu w czasie buntu Kozaków. Spełniał gorliwie uczynki miłości bliźniego, spowiadając wiernych w tym czasie szczególnie niebezpiecznym, kiedy Kozacy mordowali tak okrutnie ludzi. Przy tej posłudze duchownej schwytany przez Kozaków został przez nich okrutnie umęczony. Odcięto mu najpierw ręce i nogi, a potem odcięto mu głowę"(7). (1) Kajetan Furmanik OCD, Księga zmarłych karmelitów bosych w Polsce, na Litwie i Rusi 1607-1998. I/1-2: Polska Prowincja pod wezwaniem Ducha Świętego 1607-1750, Kuria Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych, Kraków 2002, s. 121. (2) Stephanus a Sancta Teresia, Vita venerabilis patris Maccarii a Sanctissimo Sacramento, w: Analecta Ordinis Carmelitarum Discalceatorum (Roma), 14 (1939) s. 90-98. (3) Nasz Dziennik, 5.09.2003, s. 7. (4) Męczennik za miasto Przemyśl. Ojciec Makary Demeski karmelita bosy (1570-1624), opr. Bronisław Tarka OCD, Przemyśl 2000. (5) Gil Czesław, Demeski Makary OCD, w : Encyklopedia Katolicka, 3, k. 1142 (z bibliografią). (6) Księga zmarłych, s. 164. (7) Tamże, s. 174. Ofiary potopu szwedzkiego Źródła podają, że męczenników karmelitańskich potopu szwedzkiego było aż sześciu. Najpierw, w lutym 1656 r., stracił życie br. Maciej od św. Karola, zamordowany "przez heretyków" (1) w Krakowie. W tym samym miesiącu, uciekając przed Szwedami na Węgry, zostali zamordowani o. Samuel od św. Józefa i o. Kandyd od Najśw. Maryi Panny, podprzeor lwowski (2). Kolejni dwaj męczennicy potopu szwedzkiego ponieśli śmierć w klasztorze w Wiśniczu, gdzie prze wiele miesięcy byli uwięzieni, pozbawieni żywności i lekarstw, a nadto torturowani. Pierwszy z nich zakończył życie 12 marca 1656 r. Był to o. Józef od Matki Bożej. Drugi natomiast zmarł w maju tego samego roku: to o. Cyryl od Najśw. Maryi Panny. Kronikarz klasztoru wiśnickiego napisał o nim, że był "młodszy wiekiem od o. Józefa" i z powodu nieznośnych warunków życia i udręk zadawanych przez Szwedów "na wpół ociemniały". "Przez dwadzieścia dni walczył z febrą, aż opuszczając to śmiertelne życie, przeniósł się do nieśmiertelnego" (3). Dwóch współbraci poniosło też śmierć ze strony Szwedów we Lwowie. Byli to br. Pachoni, zamordowany pomiędzy rokiem 1701 a 1703 (4), i br. Hilarion od św. M.N. Teresy (Andrzej Kalysz), którego w kościele "miał przebić sam dowódca. (...) Szwedzi weszli do naszego kościoła i okrutnie obchodzili się z naszymi zakonnikami" (5). (1) Tak nazywa Szewdów Libro dei Morti della Provincia e Fuori negli anni 1655-1730 (Caprarola), na którą powołuje się o. Kajetan Furmanik w swojej Księdze Zmarłych, s. 174, dodając: "zapewne zabity przez Szwedów". (2) Księga zmarłych, s. 174-175. (3) Księga zmarłych, s. 175. (4) Tamże, s. 305. (5) Tamże, s. 313. Zamordowani przez Turków Na podstawie Księgi Zmarłych możemy stwierdzić, że dwóch, albo i trzech polskich karmelitów bosych poległo z rąk tureckich: dwaj w klasztorze wiśniowieckim na Wołyniu, a trzeci pod Wiedniem. Współbracia zamordowani w Wiśniowcu to br. Pachomi od Jezusa, zastrzelony 30 lipca 1675 r., którego "ciało przewieziono później do Lwowa gdzie długie lata pozostawało nienaruszone i nie zepsute" (1), i o. Emanuel od Wiecznej Mądrości, zamordowany nazajutrz, tj. 31 lipca 1675. "Turcy - oddajmy glos kronikarzowi - całe swoje siły skierowali na kościół i klasztor, który zaczęli zajadle szturmować. W końcu zdobyli go i wszystkich ludzi tam obecnych, nawet niewiasty i dzieci, pomordowali, a innych zabrali w jasyr. O. Emanuel widząc, że Turcy już zdobywają kościół, spożył św. postacie by je uchronić przed profanacją i z krzyżem w ręku zachęcał do poniesienia śmierci za Chrystusa. Został też zamordowany przez Turków przy ołtarzu. Turcy ucięli mu głowę. Dzień wcześniej zginął od kuli tureckiej br. Pachomi, donat, którego nieskazitelne zwłoki przechowywano potem we lwowskim klasztorze. (...) Tak więc o. Emanuel już był trzecim, który oblał krwią ruiny klasztoru w Wiśniowcu. Następni dwaj mieli dopiero złożyć swoją ofiarę w XX wieku" (2). Nadto w maju 1682 r., być może pod Wiedniem, w czasie walk wojsk polskich z Turkami, zginął br. Florencjusz od Nawiedzenia Najśw. Maryi Panny. Informacja ta nie jest jednak stuprocentowo pewna. Brat ten, podróżując z o. Justem od św. Gerarda, zaginął w lasach łowickich, i - jak pisze o. Furmanik - "były pogłoski, że poległ pod Wiedniem. (...) To jedno jest pewne, że br. Florencjusz nie odnalazł się" (3). (1) Księga zmarłych s. 222. (2) Księga zmarłych, s. 223. Jest to aluzja do męczeństwa o. Hilarego od św. Józefa (+1655), poległego z rąk Kozaków, oraz o. Kamila Gleczmana i br. Cypriana Lasonia, zamordowanych przez szowinistów ukraińskich w 1944 r. (3) Tamże, s. 245. Polegli z rąk Moskali Jakkolwiek materialnie Moskale - używając terminologii tamtych czasów - zadali śmierć trzem naszym współbraciom, o męczeństwie in odium fidei (z nienawiści do wiary), ze wszystkimi tego oznakami, możemy mówić tylko w przypadku jednego, mianowicie o. Salezego od św. Piotra Nolasco (+1866). Przywołajmy jednak imiona i okoliczności śmierci dwóch wcześniejszych zakonników. Chodzi więc najpierw o o. Atanazego od Opieki św. Józefa (Franciszka Dubielskiego), ekonoma klasztoru św. Michała w Krakowie. Wracając ze Skawiny, gdzie załatwiał sprawy klasztoru, odwiedził swoim zwyczajem tynieckie opactwo benedyktynów, w którym jeszcze bronili się konfederaci. Wzięty przez nich za szpiega rosyjskiego został uwięziony w wieży klasztornej. Jakkolwiek wkrótce uznano go za niewinnego, nie wypuszczono go jednak z opactwa, i w okoliczności zbliżającego się ataku Moskali nakazano mu opiekować się wieżą i strychami klasztoru. W czasie ataku, 9 lipca 1772 r., strychy stanęły w ogniu. O. Atanazy pragnął ratować zegar na wieży, lecz było już za późno i zginął w płomieniach (1). Drugim karmelitą bosym przyprawionym na śmierć przez Rosjan był o. Dominik Sarnicki, wywieziony w 1876 r. w głąb Rosji, tj. do guberni archangielskiej. Później przewieziono go do Cahrkowa, gdzie zmarł z wycieńczenia w 1881 r. (2) Niezaprzeczalne cechy męczeństwa posiada jednak dopiero śmierć wspomnianego już o. Salezego od św. Piotra Nolasco (Józefa Martusiewicza). Pochodził on z Wołynia, urodził się w 1801 r., uczył się w Kamieńcu Podolskim, a do zakonu wstąpił w Wiśniowcu 30 stycznia 1821 r. Pierwsze lata kapłaństwa spędził w Berdyczowie, gdzie wrócił w 1834 r. i przebywał chyba aż do męczeńskiej śmierci, będąc obrany przeorem klasztoru w 1863 r. Męczeństwo o. Salezego opisuje w liście do św. Rafała Kalinowskiego o. Bartłomiej Brydycki: "Śmierć jego jest okropna. Kilkanaście ran przecięło pasmo jego życia doczesnego we własnej jego celi. Był to zakonnik cichy, pokorny, simplex, a jednak zły człowiek znalazł przyczynę zamordowania go. Morderstwa dokonano w jego celi w dzień uroczysty przy końcu sumy w sposób niezmiernie krwawy. Miało ono charakter wściekłej nienawiści ku Kościołowi na osobie o. Salezego wykonanej i było zapowiedzią bliskiej kasaty klasztoru berdyczowskiego. Jak do tego doszło? Właśnie w tym okresie po powstaniu styczniowym kasowane były przez rząd carski wszystkie klasztory na tych ziemiach. Tak sławny klasztor jak berdyczowski był szczególnie znienawidzony przez zaborców. Na te trudne czasy wypadły rządy o. Salezego w Berdyczowie. Generałem Gubernatorem kijowskim był wtedy Bezak, który szczególnie nienawidził katolicyzmu. Stąd jego zawzięta nienawiść do Berdyczowa. Często przyjeżdżał do klasztoru, a jego wizyty miały groźny charakter. W końcu o. Salezy otrzymał list anonimowy, pełny dzikiej nienawiści do religii katolickiej, do czci Najśw. Maryi Panny i pełen bluźnierstw i straszliwych pogróżek. Była to groźba. Wrogowie chcieli strachem zmusić przeora do opuszczenia klasztoru. Na razie o. Salezy nie zwracał na to uwagi. Kiedy jednak drugi raz otrzymał taki sam list, zrozumiał o co idzie. Jako odpowiedź kazał powiesić u siebie w celi obraz św. Anioła Męczennika naszego Zakonu. Wyraził przez to, że raczej umrze, ale Berdyczowa nie opuści. Widzimy zatem, że zdecydował się na śmierć, by nie opuścić tej placówki Królowej Karmelu. Morderstwa dokonano w dzień świąteczny w czasie sumy (15 sierpnia? 1866 r.), kiedy zakonnicy byli w kościele zajęci pracą duszpasterską" (3). (1) Księga zmarłych, I/3-4, s. 163. (2) Tamże, II-IV, s. 227. (3) Tamże, s. 248-249. Męczennicy szowinizmu ukraińskiego W 2003 r. obchodzono z udziałem prezydentów, władz wojskowych i hierarchii kościelnej z Polski i z Ukrainy sześćdziesięciolecie zbrodni ludobójstwa na Wołyniu. W wydarzeniach tych straciło także życie dwóch polskich karmelitów bosych, mianowicie o. Kamil od św. Sylwestra (Józef Gleczman) i br. Cyprian od św. Michała (Jan Lasoń) (1). O. Kamil urodził się 27 czerwca 1909 r. w Polance Wielkiej koło Oświęcimia. Do zakonu wstąpił 1926 r. i w 1933 r. przyjął święcenia kapłańskie. Trzy lata później został skierowany do Wiśniowca, gdzie ofiarnie pracował jako katecheta. W sierpniu 1939 r. został mianowany przełożonym wiśniowieckiego klasztoru, gdzie już przebywał aż do śmierci. Jak pisze o. Kajetan Furmanik, "był to najtrudniejszy okres, bo okres wojennej zawieruchy, a na tych jeszcze terenach okres straszliwych mordów, jakich dopuszczali się Ukraińcy. Ich to w końcu ofiarą padł i o. Kamil. Był on dobrym człowiekiem, sumiennym w pracy, kochającym Zakon. (...) Z usposobienia był wesołym i umiał także innych rozweselić. Mógł jeszcze długie lata pracować dla Prowincji, ale Bóg zażądał od niego innej i większej ofiary, ofiary z krwi i własnego życia, które złożył Bogu. Nienawiść i zbrodnia, które przecięły jego życie, były narzędziami jego ofiary i męczeństwa" (2). Br. Cyprian od św. Michała urodził się 3 sierpnia 1879 r. w Nowej Górze. Wstąpił do Karmelu i został obłóczony w Czernej jako tercjarz w 1907 r. Nowicjat kanoniczny rozpoczął dopiero w 1910 r. Po złożeniu ślubów zakonnych pracował w Czernej, a potem w Wadowicach jako kucharz. Odznaczał się wielką pracowitością. Z Wadowic skierowano go do Lublina w 1925 r. gdzie był zakrystianinem. W 1932 r. wyjechał do Wiśniowca, gdzie przebywał aż do męczeńskiej śmierci. Z wielką sumiennością, zapałem i poświęceniem pracował w tym klasztorze, ale szczególnie zasłużył się jako ogrodnik, doprowadzając do kwitnącego stanu zupełnie zapuszczony i zniszczony ogród klasztorny (3). Zapowiedzią zbliżającego się dla naszych Współbraci nieszczęścia było wymordowanie 16 lipca 1944 r., tj. w uroczystość Matki Boskiej Szkaplerznej, wsi Maniów, należącej do prowadzonej przez nich parafii wiśniowieckiej. Rzeź, jak wszędzie, była tam bardzo okrutna. Zwłaszcza z młodzieżą polską obchodzono się okropnie. Oto zeznania naocznych świadków: "Wielu żywcem spalono, dzieci żywcem rozdzierano i na pal wbijano. Wiele niewiast skaleczono w bestialski sposób" (4). Odtąd chcąc ratować życie, ludzie chronili się na noc do naszego wiśniowieckiego klasztoru. Bezpieczeństwa dodawał jeszcze oddział wojskowy Węgrów stacjonujący w zamku Wiśniowieckich. Oni to, z wrodzonej ku Polakom życzliwości, odpędzali bronią bandy ukraińskie, kiedy się pokazywały w okolicy klasztoru lub zamku. O. Kamil namawiał ludzi, aby wyjeżdżali do Polski centralnej, tj. do Generalnego Gubernatorstwa. Jednak niewielu mogło to uczynić i niewielu chciało opuszczać swe rodzinne gniazda. Dla nich to przede wszystkim chciał zostać na posterunku o. Kamil, szczególnie dlatego, że był jedynym na całą okolicę kapłanem. Nie chciał zatem zostawiać wiernych bez opieki duchowej. W listopadzie 1943 r. brat Cyprian pisał do o. Bolesława Sadowskiego, przeora we Lwowie: "Gdy zaczęto palić wsie należące do Wiśniowca, ludność katolicka uciekła do nas, na podwórze klasztorne, gdzie od 16 lipca sypiają aż dotąd. Na podwórzu gotują i koczują jak Cyganie - przeszło 800 osób... Na nasz kościół były już dwa razy napady nocne w sile 500 bandytów, jeden w lipcu, drugi 4 października. Obydwa zostały odparte, lecz strzelając z armat na kościół, tenże został uszkodzony. Klasztor od dnia 20 lipca został obrócony na miejscowy szpital..." (5). Są to ostatnie wiadomości od br. Cypriana. W takim stanie dotrwano aż do lutego 1944 roku. Kiedy w pierwszych dniach tego miesiąca Węgrzy podjęli decyzję o opuszczeniu Wiśniowca, o. Kamil, zachęcony przez ich kapelana, zgodził się na wyjazd. Od Węgrów otrzymał dwa samochody, aby załadować na nie wraz z br. Cyprianem rzeczy kościelne. Jednak wkrótce, po otrzymaniu w nocy listu od jakiegoś Ukraińca, w którym go namawiano, by zakonnicy zostali w Wiśniowcu, zmienił zdanie. Niestety, jak się później okazało, list był narzędziem zasadzki. Wojsko węgierskie wyjechało z Wiśniowca dnia 7 lutego 1944 r. w południe. Nad Wiśniowcem zapanowała jakaś złowroga cisza. Wnet zapadła mroźna noc, a o. Kamil, zmęczony, wcześniej się udał na spoczynek. Jednak już około godz. 21.00 obudził go organista, donosząc, że Ukraińcy wyważyli już zewnętrzne drzwi przy pomocy siekiery i łomu i że wdzierają się do klasztoru. O. Kamil wyszedł do nich, a oni zażądali od niego lampy i kluczy od piwnicy, twierdząc, że tam jest broń. O. Kamil - jak zeznała Maria Ciesielska, matka organisty, która ukryła się w szopie - spokojnie tłumaczył, że tam są tylko ziemniaki, ale Ukraińcy natarczywie żądali, by szedł z nimi. O. Kamil idąc z nimi do piwnicy, a wiedząc zapewne czym się to skończy, spokojnie im tłumaczył, że w piwnicy nic nie ma. Po wejściu do piwnicy dał się słyszeć krzyk o. Kamila: "Jezu" i rozległ się strzał. To było hasło mordu. Po o. Kamilu wywleczono br. Cypriana, który usiłował się schronić do szpitala będącego w budynku klasztornym, ale go tam nie puszczono. Został on zamordowany jako drugi z kolei w piwnicy. Jako trzeciego zamordowali Ukraińcy organistę - p. Franciszka Ciesielskiego. I tak przez trzy godziny wyprowadzano mężczyzn z klasztoru i mordowano ich w piwnicy z największym sadyzmem i okrucieństwem. Koło północy spędzono do drugiej piwnicy wszystkie kobiety i dzieci i wrzucono tam na nich trzy granaty. Kiedy rano Maria Ciesielska poszła do piwnic, zobaczyła jeszcze stos ciał drgających w konwulsjach śmiertelnych. "Z głębi piwnicy dochodził jakiś dziecięcy głos... Był to głos małej, może ośmioletniej dziewczynki, która siedząc na stosie trupów, z oczami spuszczonymi w dół, trzęsąc się z zimna, szeptała: pani mi źle pościeliła, pani mi źle pościeliła! Maria nie mogła pospieszyć dziewczynce z pomocą, bo w tejże chwili do lochu wpadł Ukrainiec krzycząc: szczo wy tu! i wypędził ją na zewnątrz. Wołanie dziecka spotkało się z obojętnością ciemnego lochu... Akcja niszczenia trwała tam jeszcze dalej. Napastnicy obrabowali klasztor i kościół, a w końcu nawieźli do świątyni słomy i 9 lutego podpalili ją i zniszczyli zupełnie. Wielu spośród Polaków, którzy wczorajszego dnia zdołali uciec, dzisiaj schwytano i wrzucono do studni... (6). Po kilku tygodniach armia sowiecka zajęła Wiśniowiec. Polacy, którym udało się przeżyć tę gehennę, wyszli z ukrycia i donieśli władzom o zbrodni dokonanej w klasztorze. Dnia 26 kwietnia 1944 r. dokonano ekshumacji zwłok pomordowanych. Rozpoznano o. Kamila i br. Cypriana. Tegoż dnia zwłoki wszystkich zostały pochowane na cmentarzu wiśniowieckim, ale bez trumien. Ciało o. Kamila złożono na samym wierzchu. (1) Benignus J. Wanat, Zakon Karmelitów Bosych w Polsce, Kraków 1979, ss. 500-505. (2) Księga zmarłych, Kraków 1998, s. 105. Zob. także: Camillus a S. Silvestro. Martirologio Carmelitano. W: Simeone della Sacra Famiglia, Un quarto de secolo tra i nostri Santi, Roma 1997, s. 510. (3) Tamże, s. 105-106. Por.: Cyprianus a S. Michaele. Martirologio Carmelitano, dz. cyt., s. 510. (4) Księga zmarłych, s. 109. (5) Benignus J. Wanat, Zakon Karmelitów Bosych w Polsce, s. 502. (6) Tamże, s. 504. Ofiary faszyzmu hitlerowskiego Podczas II wojny światowej kilku polskich karmelitów bosych oddało też życie, jako ofiary hitleryzmu. Trzech na terenach wschodnich, a dwóch w okolicy Czernej pod Krakowem. Zacznijmy od tych pierwszych. Chodzi więc przede wszystkim o konwentualnych klasztoru wileńskiego, ojców Fidelisa od św. Teresy od Dzieciątka Jezus (Teofila Krawca) i o. Gracjana od św. N.M. Teresy (Władysława Głowacza). Pierwszy z nich, o. Fidelis, urodził się w Sułoszowej 12 grudnia 1907 r. Dwadzieścia lat później złożył pierwszą profesję zakonną w Karmelu a 29 czerwca 1933 r. przyjął święcenia kapłańskie. Pracował w Wilnie, w Wadowicach i znowu w Wilnie, jako wikariusz przy parafii ostrobramskiej. Z kolei o. Gracjan urodził się 1 stycznia 1915 r. w Przeciszowie koło Oświęcimia. Do zakonu wstąpił w 1932 r., a święcenia otrzymał w 9 lipca 1939 r. Po prymicjach zaraz został przeniesiony do Wilna i tam zastała go wojna. Kiedy w 1941 r. Niemcy w czasie wojny z Rosją zajęli tereny wschodnie, ludzie szli czasem po dwieście kilometrów do Wilna, by szukać pociechy religijnej i przystąpić do sakramentów świętych. Wtedy też abp Romuald Jałbrzykowski, metropolita wileński, otrzymał od nuncjusza papieskiego z Berlina szerokie upoważnienia nad tymi terenami i zarządził, by choć jakaś grupa kapłanów udała się za dawną granicę polską, by tam nieść wiernym pomoc religijną. Z klasztoru ostrobramskiego zostali na to wyznaczeni o. Fidelis i o. Gracjan. Wyjechali na wskazane sobie placówki 2 listopada 1941 r. Objęli pieczę nad kilkoma parafiami za Berezyną. Dalsze wieści o nich - jak pisze o. Kajetan - nie są zupełnie pewne, ale opierają się na posłyszanych wiadomościach. Stało się to dlatego, że już w roku 1942 zaczęły się w tych stronach rozruchy, nagonka na Polaków oraz częste mordy. Partyzantka rozwinęła na dobre swoją działalność. "Te rozruchy przerwały łączność między naszymi klasztorami w Miadziole i w Wilnie a o. Fidelisem i o. Gracjanem. Nadto nasi ojcowie wileńscy zostali aresztowani przez Niemców i wywiezieni do obozów w Szałtupiu i w Poniewieżyku. Podobno o. Fidelis pisał do współbraci skrytych w Wilnie: Moja droga, albo tam gdzie moi bracia poszli, albo na Rossę, tzn. albo do więzienia, albo na śmierć. Po przejściu frontu w roku 1943 doszły wieści że ks. Zienkiewicz, dziekan z Głębokiego, ma u siebie przybory liturgiczne po tych Ojcach. Podobno Niemcy mieli ich aresztować, a potem gdzieś wywieźć i stracić. (...) Takie wieści doszły potem do Wilna, ale zupełnej pewności nie ma, jaką śmiercią zginęli. Jedno chyba pewne, że oddali swoje życie jako misjonarze. Szli bowiem z posługą duchowną, szli głosić Chrystusa i spełniać posłannictwo kapłańskie w warunkach chyba cięższych niż niejedni misjonarze. Ufać zatem należy, że ich praca i krew męczeńska została już nagrodzona przez Boga chwałą wieczną. Krew ich zaś stanie się na pewno posiewem wiary w Chrystusa na tych ziemiach w przyszłości" (1). Do grona współbraci Prowincji Polskiej, którzy oddali swe życie w czasie wojny, jakkolwiek nie bezpośrednio z rąk Niemców, ale w wyniku wywołanej przez nich zawieruchy wojennej, należy także o. Anatol od Niepokalanego Poczęcia N.M.P. (Stefan Radkiewicz). Przyszedł on na świat w Michnowiczach w diecezji pińskiej 2 września 1912 r. W 1932 r. przyjął habit zakonny. Święcenia kapłańskie otrzymał 9 lipca 1939 r. w Krakowie. Niedługo potem, bo w połowie września tegoż roku, uchodząc na wschód przed Niemcami, dostał się do Lwowa. Potem udał się do Wiśniowca, gdzie przebywał jakiś czas z polecenia prowincjała. Jednak później chciał dotrzeć do Wilna lub, jak inni twierdzili, w rodzinne strony, by stamtąd łatwiej przejść granicę i wrócić do Polski. Niestety, w czasie tej podróży został schwytany, aresztowany i wywieziony do Rosji. Kiedy potem został zwolniony, a w Rosji zaczęły się tworzyć formacje wojskowe polskie, został przydzielony jako kapelan szpitala wojskowego. Pełniąc ten obowiązek, zaraził się i zmarł przy którymś ze szpitali w Rosji 29 lutego 1942 roku. Wiadomość o tym Zakon otrzymał przez Watykański Sekretariat Stanu. W telegramie Stolicy Apostolskiej czytamy: "Przewielebny Ojcze Generale! Ze smutkiem donoszę Waszej Wielebności, że według wiadomości otrzymanych przez nasz Sekretariat, Wielebny O. Stefan Radkiewicz, wpierw jeniec (więzień) w Rosji, potem uwolniony i przydzielony jako kapelan wojskowy do szpitala chorób zakaźnych na tymże terenie Związku Sowieckiego, zmarł tamże 29 lutego 1942 r. Korzystam z okazji, by wyrazić moje największe uszanowanie Waszej Wielebności. Oddany w Panu L. Kardynał Maglione. Z Watykanu, 19 grudnia 1942 r.". W Księdze Zmarłych w odniesieniu do o. Anatola czytamy: "Był on pierwszą ofiarą wojny, jaką złożył polski Karmel w tym okresie. Zmarł w trzydziestym roku życia, a dziewiątym profesji. Kapłaństwa zaś liczył niespełna trzy lata i to jeszcze niewiele mógł zrobić w tym czasie. A może tam gdzieś był potrzebny, by zbawić dusze, które może najbardziej potrzebowały pomocy kapłańskiej?" (2). Męczennikami hitleryzmu, zastrzelonymi przez Niemców w 1944 r. pod Krakowem byli nadto br. Jerzy od Dzieciątka Jezus (Franciszek Powiertowski), nowicjusz z klasztoru czerneńskiego i o. Alfons Maria od Ducha Świętego (Józef Mazurek), przeor tegoż czerneńskiego klasztoru. Obydwaj zginęli w sierpniu: pierwszy 24 w lesie siedleckim, a drugi 28 w Nawojowej Górze. O. Alfons został beatyfikowany przez Jana Pawła II w czerwcu 1999 r. wraz z innymi 107. męczennikami II wojny światowej, w tzw. procesie włocławskim. Br. Franciszek został włączony do procesu beatyfikacyjnego drugiej grupy męczenników faszyzmu, prowadzonego przez diecezję pelplińską. (1) Księga zmarłych, s. 97. (2) Tamże, s. 94.

Męczennicy Polskiego Karmelu Terezjańskiego w pierwszym czterechsetleciu jego historii 1605-2005.

Share this: