Język zrozumiały i zaangażowany – teologia praktyczna

Teologia praktyczna postrzegana jest dzisiaj jako nauka o działaniu wspólnot chrześcijańskich. Jej zadanie ma charakter pastoralny, także gdy chodzi o poszukiwania teologiczne, gdyż widzi ona misję Kościoła w świecie jako uwzględniającą warunki i działania, wśród których jest prowadzona. “W tym rozumieniu teologia praktycznie nie daje się zaszeregować wśród innych klasycznych dyscyplin teologicznych; styka się natomiast z nimi wszystkimi poprzez praktyki, do których skłaniają” (André Fossion, przedmowa do: Georges Decourt, Conduire une action pastorale, Cerf / Labor et Fides / Lumen Vitae / Novalis, Paris 1997, s. I). Jest doświadczeniem wiary, “braniem na serio wpływania na historię, które zjawienie się Boga w historii narzuca dźwigającym odpowiedzialność za Jego słowo” (Joseph Moingt, Un avenir pour la théologie, “Recherches de science religieuse”, 75, 1987, s. 612).

Nauka o miłości

Teresa czuła się odpowiedzialna za słowo Boże. Wsłuchiwała się sercem w naukę Chrystusa, aby ją lepiej głosić, przejęta misją ewangelizacyjną Kościoła. Oddanie się sprawie głoszenia tej nauki własnym życiem doprowadziło Teresę do zakwestionowania niektórych praktyk ascetycznych stosowanych w tamtych czasach, do wyzwolenia się z purytańskich przesądów epoki, do mówienia o wierze i jej praktykowaniu językiem, który do dziś nie stracił aktualności. Takie było zadanie, które miała wypełnić, taka jej teologia praktyczna, taka wiedza o działaniu, która jest “wiedzą miłości”: “Wiedza Miłości, o tak! jak wdzięcznie brzmi to słowo w uchu mojej duszy! Tylko takiej wiedzy pragnę!” (Rps B, s. 190-191; OC, s. 219). Ta praktyczna wiedza pozwala Teresie poznawać sercem Boga-Ojca, który nas kocha w swoim Synu i który chce nas przemienić w swojej miłości, jeśli oddamy się Jego nieskończonemu miłosierdziu. Według Celiny, rodzonej siostry Teresy, temu coraz głębszemu poznawaniu poświęciła ona całe swoje życie: “Sądzę, że wszystkie jej modlitwy zmierzały jedynie do poszukiwania wiedzy miłości” (Thérèse de Lisieux, Conseils et Souvenirs, “Foi vivante”, 149, Cerf / DDB, Paris 1973, s. 78).

“Wiedza miłości” może wydawać się odległa od tego, co dziś rozumie się przez teologię praktyczną: ujmowanie zagadnień teologicznych i duchowych wychodząc od działania i od doświadczenia, od praktyki społecznej i kościelnej. Jest to mówienie o wierze w działaniu, oceniające i odnawiające praktyki pastoralne obecne w danym środowisku: małżeńskim, rodzinnym, szkolnym, parafialnym, więziennym, szpitalnym, wspólnotowym, zakonnym. To mówienie o wierze, rodzące się w środowiskach socjokulturalnych, często postrzeganych jako miejsca teologiczne, objawia Boga, wychodząc od jakiegoś działania. “Miejscem wypowiadania się teologii praktycznej jest artykułowanie tego, co się mówi i robi w tu i teraz naszych kultur” (FJacques Audinet, Écrits de théologie pratique, Cerf / Labor et Fides / Lumen Vitae / Novalis, Paris 1995, s. 6).

Mówienie o działaniu przez Miłość

Teresa próbuje mówienia o działaniu, wychodząc od swojej sytuacji zakonnicy żyjącej w zamkniętej wspólnocie kościelnej w Karmelu w Lisieux, i oddanej kontemplacji. Miejsce, w którym przebywa, symbol pustyni, nadaje realny kształt jej życiu wyczulonemu na Obecność Boga, dostarcza duchowego pokarmu mówieniu o wierze, która jest jej doświadczeniem duchowym, choć są “myśli duszy, których nie można przełożyć na język ziemi” (Rps A, s. 87; OC, s. 125).

Młoda karmelitanka używa słów “mówienie” i “działanie” w związku z praktycznym dawaniem wyrazu miłości Jezusa Chrystusa, “źródła i normy wiary i teologii w Kościele”. Wiedzie ją to do prowadzenia dzieła ewangelizacji poprzez uwspółcześnianie pojęcia kontemplacji. W liście do ojca Roulland, pierwszego misjonarza, który został powierzony jej modlitwom, pisze: “Będę doprawdy bardzo szczęśliwa, współpracując z Ojcem dla zbawienia dusz, w tym celu przecież wstąpiłam do Karmelu, i nie mogąc być misjonarką czynną, chciałabym być nią mocą miłości i pokuty” (L 168, P I, s. 677; OC, s. 537).

Jako córka Kościoła – “jestem Dzieckiem Kościoła” (Rps B, s. 202; OC, s. 227) – chce, aby cała teologia praktyczna starała się realizować wyzwolenie osób i przemianę świata. Pragnienia Teresy są ogromne: “Oświeć mnie, Jezu, Ty wiesz, że szukam prawdy… Jeśli me pragnienia są zuchwałe, to spraw, by znikły, gdyż są dla mnie największym męczeństwem…” (Rps B, s. 204-205; OC, s. 229). Szuka więc, obserwując uważnie to, co widzi: “Odkrywam w sobie także powołanie Wojownika, Kapłana, Apostoła, Doktora, Męczennika… […] Jezu! moja miłości, życie moje… jak pogodzić te przeciwieństwa? Jak spełnić pragnienia mej biednej małejduszy?…” (Rps B, s. 198; OC, s. 224).

Odpowiedź znajduje u świętego Pawła w Pierwszym Liście do Koryntian, w rozdziałach 12 i 13. Kościół jest tam opisany jako ciało; każdy z członków ma w nim swoje miejsce, swoją funkcję i znaczenie. Teresa nie rozpoznaje siebie w żadnym z członków; będzie więc sercem. Będzie sercem Kościoła, aby być miłością, która sprawia, że Kościół żyje. Jeśli zabraknie serca lub miłości, nie będą mogli działać apostołowie, kapłani, doktorzy ani męczennicy.

Zrozumiały język

Na tym etapie życia, na którym odkrywa swoje szczególne powołanie, Teresa wypracowuje zrozumiały język. Interpretuje świętego Pawła, tworząc więź między tym, jak rozumie swoją misję i misję Kościoła. Jej język pomaga również lepiej rozumieć tajemnicę Boga, która ją fascynuje. W tym rozumieniu uprawia teologię praktyczną, ale jest to teologia w zarodku, w budowie, podobnie jak jej życie, rzucając most między Trójcą Świętą i ludźmi: “O Boże, Trójco Przenajświętsza, pragnę Cię kochać i pobudzać innych do Miłowania Ciebie” (M, P II, s. 201; OC, s. 962). Zdaje sprawę ze swojej wiary, którą wyznaje, oczyszczając legalistyczny kontekst z praktyk duchowych swego czasu i oczyszczając wyobrażenia umniejszające Boga, który jest miłością.

Teresa wprowadza do “praktyki” teologii przez to, że zobowiązuje do trzech istotnych zadań łączących się z nauczaniem katechizmu i wyjaśnianiem tajemnic chrześcijańskich: oczyszczania naszych wyobrażeń, aby nie umniejszały Boga; – ukazywania spójności i związków tajemnic między sobą; – wykazania ich życiodajnej wartości oraz możliwości istnienia uniwersalnego, “katolickiego” języka wiary (Bernard Bro, Thérèse de Lisieux, sa famille, son Dieu, son message, Fayard, Paris 1996, s. 262).

Podobnie jak Kościół nie może się zadowolić właściwym interpretowaniem słowa Bożego bez zrozumienia sytuacji świata, w którym żyje, tak samo Teresa jest w stanie przekazywać nam to słowo dzięki poznawaniu siebie samej, poprzez które objawia się działanie Ducha Świętego. Uchodzi za autorytet, gdyż opiera się na doświadczeniu i mówi językiem zrozumiałym. Jej świadectwo jest przykładem teologii praktycznej, która widzi przesłanie chrześcijańskie jako doświadczenie wyzwolenia, jako duchowość opartą na zawierzeniu i miłości Boga. “Doświadczenia obecne, podobnie jak relacje z doświadczeń przeszłych mają znaczenie w takiej mierze, w jakiej mają sens, w jakiej ten sens przekazują: sens, który uszlachetnia człowieka, wyzwala go i przynosi mu pokój” (Edward Schillebeeckx, L’Histoire des hommes, récit de Dieu, Cerf, Paris 1989, s. 367).