Dnia 28 listopada 1568 r. w ubogim klasztorku w Duruelo, położonym w połowie drogi między Salamanką a Avilą, trzej karmelici, po odnowieniu profesji według reguły pierwotnej, rozpoczęli nowy tryb życia. Wprawdzie przełożonym domu został o. Antoni od Jezusa, na kamień węgielny reformy wybrała jednak św. Teresa o. Jana od św. Macieja, który odtąd będzie się nazywał o. Janem od Krzyża. Przedtem kilka tygodni spędził ze św. Teresą w Valladolid, aby mógł poznać nowy styl życia wprowadzony przez nią w klasztorach karmelitanek.

Mieszkańcy stajenki betlejemskiej w Duruelo dzielili swój czas między modlitwę, uczynki pokutne i duszpasterstwo wśród ubogiej okolicznej ludności. Teresa musiała miarkować surowość ich życia w obawie, by nie zniszczyć z takim trudem rozpoczętego dzieła. Bardzo szybko klasztor okazał się za szczupły dla licznie zgłaszających się kandydatów, a ponieważ jego lokalizacja nie była korzystna dla zdrowia, w 1570 r. przeniesiono zgromadzenie do Mancera de Abajo, miejscowości odległej o 6 km od Duruelo.

W 1569 r. powstał klasztor w Pastranie, gdzie znajdował się nowicjat, uznany za wzorcowy dla całego zakonu, w którym wychowali się fundatorzy klasztorów w wielu krajach. Założony w 1570 r. klasztor w Alcalá de Henares stał się siedzibą słynnego później kolegium filozoficznego. Pierwszym jego rektorem był św. Jan od Krzyża. Wizytacja o. Rubeo nie zadowoliła króla Filipa II, jak też i niektórych zakonników, zwłaszcza w prowincji andaluzyjskiej. Na skutek zabiegów króla, papież Pius V zlecił reformę zakonów w Hiszpanii najpierw miejscowym biskupom, a następnie specjalnym wizytatorom. Wizytację i reformę prowincji karmelitańskich powierzył papież trzem dominikanom: Andaluzję o. Franciszkowi de Vargas, Kastylię o. Fernandezowi, Katalonię i Arago – Walencję o. de Hebrera. Wizytatorzy otrzymali ogromne uprawnienia, które jednak nie były ściśle określone i mogły być różnie interpretowane. Fernandez, który w zasadzie starał się działać w porozumieniu z generałem, przełożonymi kilku klasztorów karmelitów trzewiczkowych mianował karmelitów reformowanych. On też w 1571 r. mianował św. Teresę przeoryszą klasztoru Wcielenia w Avili. Decyzje te musiały doprowadzić do konfliktów.

Znacznie trudniejsza była sytuacja w Andaluzji, gdzie wizytacja o. Rossi nie przyniosła większych skutków. O. Vargasowi wydawało się, że najskuteczniej będzie przeprowadzić reformę prowincji przy pomocy bosych. Za jego zgodą powstały klasztory reformowane w San Juan del Puerto (1572), w Granadzie – Los Martires (1573) i w La Pen uela (1573). W ten sposób naruszono uprawnienia generała zakonu. Ponadto w 1574 r. o. Vargas mianował o. Hieronima Graciána prowincjałem Andaluzji, a następnie także wizytatorem tejże prowincji, chociaż liczył on zaledwie 29 lat i dopiero przed rokiem złożył śluby zakonne. Musiało to wywołać niezadowolenie wśród zakonników i przeciwdziałanie generała, który postarał się o cofnięcie uprawnień wizytatorów apostolskich. Nic to jednak nie pomogło, skoro nuncjusz Mikołaj Ormaneto na mocy swoich uprawnień mianował o. Graciána reformatorem zakonu w Andaluzji. W tym samym roku o. Gracián założył klasztor bosych w Sevilli, a św. Teresa – z jego polecenia – założyła tamże klasztor karmelitanek bosych, co jeszcze bardziej przyczyniło się do zaostrzenia sytuacji. W 1575 r., kilka dni po otwarciu klasztoru karmelitanek bosych w Sevilli, zebrała się w Piacency kapituła generalna zakonu.

Bosi nie byli na niej w ogóle reprezentowani. Nie dotarł na nią również list Teresy, jako odpowiedź na dwa listy generała skierowane do niej. Kapituła uznała działania Vargasa i Graciána za nielegalne, a bosych w Andaluzji za nieposłusznych, buntowników i zatwardziałych, polecając im w ciągu trzech dni opuścić klasztory andaluzyjskie. Jakiś czas potem definitorium generalne postanowiło, że bosi nigdy nie będą mogli utworzyć własnej prowincji czy też autonomicznej kongregacji. Karmelitanki bose zostały poddane jurysdykcji o. Anioła de Salazar. Teresie polecono wybrać sobie klasztor bez prawa opuszczania go. W takiej sytuacji Teresa zwróciła się o pomoc do króla Filipa II, wyrażając przekonanie, że jeżeli karmelici bosi nie otrzymają własnej prowincji, nie będą mogli dalej istnieć. W odpowiedzi na dekret kapituły w Piacency nuncjusz Ormaneto 3 sierpnia 1575 r. mianował o. Graciána wizytatorem zakonu w Andaluzji i bosych w Kastylii. Sytuacja uległa gwałtownemu zaostrzeniu.

W grudniu 1577 r. został uwięziony św. Jan od Krzyża i umieszczony, w karcerze zakonnym w Toledo pod zarzutem nieposłuszeństwa władzy zakonnej. Po dziewięciu miesiącach uciekł z więzienia. Kilka miesięcy wcześniej zmarł przychylny bosym nuncjusz Ormaneto. W lipcu 1578 r. jego następca Filip Sega pozbawił o. Graciána urzędu wizytatora podporządkowując sobie karmelitów bosych. Decyzji tych nie uznała rada królewska i zabroniła bosym słuchać nuncjusza. We wrześniu 1577 r. o. Gracián, niewątpliwie przekraczając kompetencje wizytatora, ale działając w dobrej wierze, zwołał do Almodovar kapitułę prowincjalną karmelitów bosych. Postanowiono na niej między innymi wysłać do Rzymu dwóch zakonników, aby uzyskali zgodę generała na utworzenie odrębnej prowincji. W kwietniu 1579 r. nuncjusz mianował wikariuszem generalnym klasztorów reformowanych o. Anioła de Salazar. Wreszcie nastała jasna sytuacja jurysdykcyjna.

Roztropne rządy o. Anioła przyczyniły się do uspokojenia umysłów. W lipcu tego roku nuncjusz Sega zwrócił się do króla z memoriałem uzasadniającym potrzebę utworzenia odrębnej prowincji karmelitów bosych. Do tej opinii przychylił się papież Grzegorz XII w breve Pia cosideratione z dnia 22 VI 1580 r. 3 marca 1581 r. zebrała się kapituła prowincjalna w Alcala, na której ukonstytuowała się nowa prowincja, podległa bezpośrednio generałowi. Pierwszym prowincjałem wybrano o. Hieronima Graciána. Po erekcji prowincji Teresa zakłada swoje ostatnie klasztory w Villanueva de la Jara, Palencia, Soria i Burgos. W dniu jej śmierci Karmel Terezjański liczył 15 klasztorów braci i 17 klasztorów sióstr, w których mieszkało ok. 300 zakonników i ok. 200 zakonnic. Kapituła przygotowała pierwszy pełny tekst konstytucji, wydanych następnie w Salamance w języku hiszpańskim, oraz staraniem o. Graciána po łacinie w 1582 r.

o. Honorat Gil OCD