o. Szczepan Praśkiewicz OCD

I. Teologia znaku pierścienia

a) znak pierścienia w kulturze Wschodu i Zachodu

W początkach bieżącego roku, zanim na nasze ekrany weszła “Pasja” Mela Gibsona,  zachwycano się przesłaniem filmu “Władca Pierścieni”, nakręconego na podstawie słynnej trylogii angielskiego konwertyty Johna Ronalda Tolkiena, piewcy – w swoich znanych książkach – działania Bożej Opatrzności, twórcy prozy przetkanej wiecznie aktualnymi wartościami ogólnoludzkimi i zachęcającej do chrześcijańskiej nadziei. Film, ogłoszony najlepszym filmem 2003 roku, przejmuje wiernie chrześcijańską inspirację trylogii Tolkiena, i widz wpatrzony w ekran karmi się przez cały czas piękną ideą nadziei, chrześcijańskiej nadziei.

We “Władcy Pierścieni” istnieje wiele ciekawych wątków i symboli. Na czoło wybija się jednak Pierścień Mocy, który jest symbolem władzy nad całym światem, władzy, która chciałaby sobie wszystko podporządkować. I przez cały czas trwa napięcie, aby tę moc pierścienia wykorzystać do dobrego, a nie do złego celu (1).

Wątek pierścienia nierzadko pojawia się w historii ludzkiej cywilizacji. Leszek Matela w wydanej niedawno książce pt. “Sekrety pierścienia Atlantów” (2) opisuje działanie tegoż pierścienia, odnalezionego przez francuskiego epitologa Markiza d’Agrain w Dolinie Królów w Egipcie. Pierścienie znano bowiem już w starożytności. U Egipcjan symbolika pierścienia, oparta na jego okrągłym kształcie, stała się znakiem wieczności. Na całym Bliskim Wschodzie pierścień, zawsze podobny do sznura ułożonego w kształcie okręgu, z węzełkiem łączącym obydwa jego końce, miał chronić przed chorobami oraz różnymi nieszczęściami. W Grecji pierścień był oznaką człowieka wolnego, szczególnie zaś ceniono sygnety z wyrytymi na nich motywami pieczęci. Rzymianie, podobnie jak wcześniej Etruskowie, nosili zwykłe żelazne pierścionki, przede wszystkim jako oznakę dla małżonków. Pierścienie ze złota lub metali szlachetnych mogły nosić jedynie wysokie osobistości, jak np. senatorowie. Należy pamiętać, że w Rzymie noszenie pierścienia było prawnie chronionym przywilejem, a także wielkim zaszczytem. Państwo udzielało tego przywileju za szczególne zasługi wojenne. Nieco później pierścień, jako sygnet, stał się znakiem rozpoznawczym posłańca, oznaką władzy politycznej czy też dowodem potwierdzającym prawo rozporządzania posiadanym majątkiem (3).

W kulturze zachodniej najcenniejszy i najznaczniejszy pierścień nosiło się i nosi na tak zwanym palcu “pierściennym” prawej dłoni. Z kolei w innych kulturach nosi się go na lewej dłoni, na palcu zwanym “serdecznym”, uważając, że poprzez jedną z żył palec ten łączy się bezpośrednio z sercem.

Nie brakuje w wielu krajach starych, ludowych pieśni mówiących o zdradzonej czy zapomnianej miłości, o zgubionym albo złamanym pierścieniu. O takim złamanym i spoczywającym w szufladzie pierścionku pisze w Księdze Przypowieści swej Pieśni o moim ChrystusieRoman Brandstaetter (4).

Także w naszej polskiej kulturze, co przypomniał w Wadowicach ks. bp Józef Zawitkowski, obecny jest wątek pierścienia, chociażby w “Balladynie” Juliusza Słowackiego, gdzie “z Lechem się Scyta mienia na obrączki”, a pierścień, który św. Kinga wrzuciła do wody w Ostrzychomiu na Węgrzech, górnicy odnaleźli w kopalni soli w Wieliczce (5). Znamy tragedię Norwida “Pierścień wielkiej Damy”, a generał Józef Haller, sodalis Matki Bożej, przy zaślubinach Polski z morzem w 1920 r. ucałował złoty pierścień i wrzucił go w jego fale, aby na zawsze było polskie.

b) symbol pierścienia w Piśmie świętym

Symbolika pierścienia nie jest obca tradycji biblijnej, zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Na czoło wybija się opis Księgi Rodzaju o faraonie, który zdejmuje swój pierścień z palca i wkłada go na palec Józefa, syna Jakuba, nakazując Egipcjanom posłuszeństwo wobec nowego rządcy kraju (Rdz 41,42.55). Podobnie król perski, Aswerus, przekazując swemu zaufanemu urzędnikowi Hamanowi wszystkie upoważnienia do wyniszczenia Żydów, dał mu również własny pierścień z pieczęcią (Est 3,10), który mu potem odebrał, aby na interwencję Estery dać go Mardocheuszowi, ustanowionemu zarządcą domu Hamana (Est 8,2).

Pieczęć oraz pierścień z pieczęcią, to w Starym Testamencie oznaki nienaruszalności i poszanowania osoby lub rzeczy (por. Est. 3,12; 8,8.10). O królu Jechoniaszu, wiodącym bardzo złe życie, Pan mówi przez usta proroka: “Na moje życie, nawet gdyby Jechoniasz, syn Jojakima, króla judzkiego, był pierścieniem na mojej ręce, zerwałbym go stamtąd” (Jer 22,24). Albowiem tylko sprawiedliwi i wybrani mogą być przyrównani do pierścienia, dlatego też do szczególnie umiłowanego przez siebie namiestnika Judy, imieniem Zorobabel, Bóg kieruje przez Aggeusza wyrocznię, w której pierścień staje się znakiem wybrania: “W tym dniu wezmę cię i uczynię z ciebie jakby sygnet, bo sobie upodobałem w tobie” (Ag 2,23).

W Nowym Testamencie pierścień, podobnie jak i w Biblii Żydowskiej, jest oznaką szczególnej godności. Według św. Jakuba Apostoła po pierścieniu można rozpoznać człowieka bogatego (por. Jk 2,2), a ojciec syna marnotrawnego, powracającego do domu, przyozdabia jego dłoń pierścieniem, znakiem odzyskanej synowskiej godności (por. Łk 15,22) (6).

c) znak pierścienia w obrzędach chrześcijańskich

Pierścień jako symbol związania i zobowiązania został także przejęty przez chrześcijaństwo. Jako insygnium koronacyjne w czasach średniowiecznych pierścień miał wskazywać na związek króla z jego krajem. Pierścień zaręczynowy do dziś jest oznaką wierności dochowania obietnicy zawarcia małżeństwa, a obrączka ślubna – znakiem dozgonnej miłości. Gdy nowożeńcy nakładają sobie wzajemnie obrączki na palec, mówią: “Przyjmij tę obrączkę jako znak mojej miłości i wierności, oraz że cię nie opuszczę aż do śmierci”. Również w wielu zgromadzeniach zakonnych żeńskich istnieje zwyczaj nakładania obrączki podczas składania wieczystych ślubów zakonnych – obrączki symbolizującej dozgonną wierność Oblubieńcowi Dziewic, Jezusowi Chrystusowi. Takie znaczenie ma pierścień jako atrybut świętych. Wypada tu wspomnieć o Katarzynie Aleksandryjskiej, która widziała we śnie, jak Dziecię Jezus zakładało jej na palec pierścień zaślubinowy. Nie sposób nie przywołać też opisu św. Teresy od Jezusa: “Gdy przebywałam w klasztorze Beas, pewnego dnia Pan rzekł do mnie, abym, będąc Jego oblubienicą, prosiła Go, o co zechcę, a On wszystko spełni. Na dowód tego dał mi i włożył mi na palec wspaniały pierścień z drogim kamieniem, jakby ametystem, którego blask był zupełnie inny, niż go tu mają podobne kamienie” (7).

Także pierścień biskupi czy papieski – to signaculum fidei, a według jednej ze starożytnych wykładni – zewnętrzny wyraz zaślubin biskupa z Kościołem, którego jest pasterzem. Biskup w momencie przyjmowania sakry otrzymuje pierścień, gdy słyszy wypowiadane słowa rytuału: “Przyjmij ten pierścień jako znak wierności, bo z niezłomną wiernością masz bronić jedności świętego Kościoła, Oblubienicy Chrystusa”.

(1) Por. Valent Andrej M., J.R.R. Tolkien – katolik, pisarz, profesor. W: Karmel (Kraków), 2003, nr 3 (3), s. 32.
(2) Wyd. Studio Astropsychologiczne 2000.
(3) Zob. Kapellari Egon, Znaki święte w liturgii i w codzienności, Kraków 2002, s. 172-173.
(4) Brandstaetter Roman, Przypowieść o pierścionku. W: Pieśń o moim Chrystusie, Poznań 1988, Księga Przypowieści, s. 75-76.
(5) Zob. Nasz Dziennik, nr 49 (1848) z 27 lutego 2004, s. 10.
(6) Zob. Pierścień. W: Lurker Manfred, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań 1989, s. 175-176.
(7) Sprawozdania duchowe, 38,1.