Grota bizantyjskich pustelników
Miejscem narodzin pierwszej karmelitańskiej wspólnoty jest Wadi ‘ain es-Siah (historycy różnie tłumaczą arabskie słowo siah, najczęściej jako pielgrzym, pustelnik; w tradycji karmelitańskiej Wadi ‘ain es-Siah to Dolina Męczenników – nazwa nawiązuje do podań o męczeńskiej śmierci ostatniej wspólnoty Zakonu w wadi w 1291 r.), koryto płynącej w pradawnych czasach po zboczach Karmelu rzeki. Badania archeologiczne doliny ujawniły, że karmelici nie byli pierwszymi mieszkańcami tych okolic. Chrześcijańska tradycja pustelnicza została tutaj zapoczątkowana już w połowie V w. Wymowną cechą tej przedkarmelitańskiej epoki, skupionej zasadniczo wokół postaci i duchowego dziedzictwa proroka Eliasza, jest jej maryjny rys. Wiąże się on z niewielką grotą w kształcie stajni wykutą w wapiennej skale, którą archeolodzy identyfikują jako miejsce modlitwy bizantyjskiej wspólnoty (E. Friedman, The Latin Hermits of Mount Carmel, Roma 1979, s. 67; E. Nitowska: Making the Stones Speak, w: Carmel in the World, nr 3/1989, s. 178). Dlaczego pustelnicy nadali taki właśnie wygląd miejscu przeznaczonemu do liturgicznych obrzędów?
Badania groty wykazały, że jej wewnętrzny wystrój upamiętnia tajemnicę narodzenia Jezusa w stajni betlejemskiej (E. Nitowska, The 1987 Preliminary Season in the Wadi es Siah, Mt. Carmel Project 1987, ss. 48-68; The Mt. Carmel Project. 1988 Spring Season, Carmelite Monastery, Salt Lake City 1989, ss. 51-56). Bizantyjscy pustelnicy osiedlili się w Wadi ‘ain es-Siah jakiś czas po Soborze w Efezie (431), który nadał Maryi tytuł Theotokos, to znaczy Boża Rodzicielka. Sobór poprzedziła gorąca polemika z Nestoriuszem, patriarchą Konstantynopola, który głosił, że Maryja jest tylko matką Chrystusa – anthropotokos, a nie matką Boga. Grota w Wadi ‘ain es-Siah jest więc dobiegającym nas z przeszłości wyznaniem wiary bizantyjskich pustelników Karmelu w Boże Macierzyństwo Maryi i pamiętnym znakiem zmagań, które doprowadziły do ogłoszenia tego dogmatu.
Ślady maryjnej tradycji bizantyjskich eremitów, przeżywanej w głębokiej ciszy i osamotnieniu, z dala od zgiełku miast, są preludium zapowiadającym oficjalny kult Matki Bożej na wzgórzach Karmelu. Opatrzność Boża osadziła początki Zakonu karmelitańskiego w przygotowanej wcześniej duchowej tradycji tego miejsca, a jego dwie główne rysy, kult Maryi i Eliasza stały się filarami całej duchowej tradycji i kultury Karmelu.
