Maryja Karmelu Terezjańskiego

o. Jerzy Zieliński OCD, Maryja w historii i duchowości Karmelu Karmel i jego symbolika Żyjąc w sercu Karmelu Maryja zajmuje uprzywilejowane miejsce w sercach i świadectwie tych, którzy go tworzą. Chociaż poszczególne pokolenia z różną intensywnością zapuszczały się w świat Jej niepokalanej tajemnicy, to jednak pozostaje Ona wielkością stałą odmierzającą rytm życia karmelitańskiej wspólnoty. Śledząc historię Karmelu, od jego palestyńskich początków, można doliczyć się kilkunastu znaczących ruchów odnowy, podejmujących wysiłek ożywienia ducha modlitwy, samotności, milczenia i maryjnej spuścizny. Niektóre obejmowały pojedyncze klasztory, inne jedną lub kilka prowincji. Spośród wszystkich reform, tylko jedna, zapoczątkowana w XVI w. przez św. Teresę od Jezusa, rozwinęła się z Bożego postanowienia w nową rodzinę zakonną, dając początek Karmelowi Terezjańskiemu. Czerpiąc obficie z maryjnego dziedzictwa Karmelu Reforma wypracowała swoje własne oblicze, ubogacając wspólnotę wierzących dziedzictwem mądrości wielu świętych i błogosławionych, w tym trzech doktorów Kościoła: św. Teresy od Jezusa, św. Jana od Krzyża i św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Maryjność Karmelu Terezjańskiego nosi piętno ich wyjątkowego wybrania, niepowtarzalnych cech osobowości, duchowego i fizycznego wzrastania, wreszcie czasu, w którym przyszło im żyć. Niebieska Przeorysza św. Teresy od Jezusa Teresa de Ahumada (1515-1582) poznała Maryję bardzo wcześnie. Pośrednikiem w pierwszych spotkaniach była matka, pani Beatrycze, która wprowadziła córkę w podstawy pobożności maryjnej. Nauka odbywała się nie tyle na zasadzie tłumaczenia i przekonywania, co osobistego przykładu rodziców. Znajomość z Maryją, daleka od przelotnego i powierzchownego zauroczenia, pogłębiała się z upływem lat i stawała coraz bardziej zobowiązującą. Przeobrażała ona stopniowo życie Świętej, aż uzyskało wyjątkowo wierne podobieństwo do życia Jezusa. Dziecięce zawierzenie Patrząc na swe dzieciństwo z perspektywy wielu przeżytych już lat Teresa wyzna, że naśladowanie matki pociągało ją często do szukania ustronnych miejsc, gdzie odmawiała swoje liczne - podpatrzone u dorosłych - nabożeństwa, wśród których na czoło wybijał się różaniec. W domu państwa de Ahumada była to modlitwa szczególnie celebrowana. Pani Beatrycze, szczerze ją praktykująca, nie omieszkała wprowadzić w nią swoich dzieci. Na owoce nie trzeba było długo czekać. Znany jest nam piękny epizod z dziecięcych lat Teresy ukazujący siłę oddziaływania Maryi na jej świadomość. "Gdy matka moja umarła - pisze Święta - miałam, o ile pamiętam, dwanaście lat lub mało co mniej. Rozumiejąc wielkość straty, poszłam w utrapieniu swym przed obraz Matki Boskiej i szczerze płacząc błagałam Ją, aby mi była matką. Prośba ta, choć z dziecinną prostotą uczyniona, nie była, zdaje mi się, daremną" (Księga życia 1,7, Dzieła, tom I). Zadziwić może tak dojrzałe rozumienie tajemnicy macierzyńskiej miłości Maryi u kilkunastoletniego dziecka. Co prawda powierzenie się miało miejsce w wieku dziecięcej prostoty, jednak dokonane było szczerze i z pełną świadomością, rozpoczynając proces, który wiele lat później zakończy się całkowitym nawróceniem serca Świętej do Maryi. Prośba Teresy o przejęcie macierzyńskich obowiązków przez Maryję miała być, według tradycji, wypowiedziana przed figurą Matki Miłosierdzia, czczoną w katedrze w Avila. Święta wielokrotnie klękała przed nią w dziecięcym zawierzeniu. Być może uczyniła to i wówczas, gdy w wieku siedmiu lat, wraz ze swym bratem Rodrygiem, wybierała się do kraju Maurów, by tam ponieść śmierć męczeńską. Ucieczka maluchów skończyła się za mostem na rzece Adaja, gdzie zbiegów spotkał ich stryj. Tak niezwykłe pragnienia u młodej Teresy potwierdzają przedziwne drogi Bożej Opatrzności ujawniające się w dzieciństwie wielkich świętych przeznaczonych do ważnych dzieł w Kościele. Dostrzegamy u nich wyjątkowe działanie Ducha Świętego w darze mądrości. Ponadprzeciętne zainteresowanie nabożeństwem maryjnym, wyjątkowa czystość serca, zadziwiające sądy na temat osób i spraw tego świata, to tylko niektóre cechy rodzącej się pod czujnym okiem Maryi świętości. Mistyczne spotkanie z tajemnicą Maryi Żywe zainteresowanie Maryją nie przeminęło w życiu Świętej jak odchodzą w niepamięć inne epizody dzieciństwa. Doskonaliło się z każdym rokiem, aż wreszcie, wraz z jej wstąpieniem do Karmelu stanęło przed zupełnie nowymi horyzontami. Teresa nie jest już zwykłą dziewczyną. Z własnej woli staje się Oblubienicą Chrystusa. Zaproszona zostaje do zażyłości z Boskim Mistrzem, a to pociąga za sobą ważkie konsekwencje, gdyż tam gdzie jest Syn, tam zawsze jest i Jego Matka. Cześć oddawana Maryi odmawianiem różańca, uciekaniem się do Niej w trudnościach, świętowaniem tajemnic Jej Niepokalanego Poczęcia i Wniebowzięcia zostaje teraz wciągnięta w sferę mistycznego spotkania z Chrystusem. Tutaj Teresa poznaje "inną" Maryję. Jej tajemnice, które dotąd mogła poznawać jedynie przez rozważanie i kobiecą intuicję teraz poznaje w świetle mistycznej łaski, uczestnicząc w radościach i cierpieniach Matki Jezusa. Cokolwiek wypowie odtąd o Dziewicy, wypowie to jako wynik spotkania z Nią na płaszczyźnie mistyki. Poznając Maryję od Jej wnętrza, przenikając świat Jej uczuć i myśli, Reformatorka Karmelu ma pełną świadomość, że uczestniczy w czymś, co jest w stanie jedynie zasygnalizować. Zapytana o to, jak rozpoznaje Jezusa albo Najświętszą Pannę, odpowiada wprost: "Tego wam dusza nie wytłumaczy, bo i sama nie zdoła rozpoznać, jakim sposobem to poznaje; to tylko wie z zupełną pewnością, że poznaje" (Twierdza wewnętrzna VI, 8, 6, tłum. H. P. Kossowski, Dzieła, tom II, Kraków 1987). Gdy więc wypowiada się o Matce Bożej w licznych miejscach swoich pism czytelnik spotyka się po prostu ze słowem. Dla niej jednak każde słowo oznacza konkretne wewnętrzne doświadczenie, w którym spotkała się z maryjną tajemnicą, poznając jakiś okruch z niepojętego misterium Jej życia. Z osobistych relacji Świętej dowiadujemy się, że uczestniczy w cierpieniach Maryi pod krzyżem, doświadczając Jej opuszczenia i osamotnienia; otrzymuje łaskę zbliżenia się do głębi Jej pokory i osłaniającej miłości Boga w czasie Zwiastowania; pojmuje, co skrywają słowa "Wielbi dusza moja Pana" maryjnego Magnificat oraz proroctwo starca Symeona wypowiedziane w świątyni o mieczu boleści; ma pewne intuicje odnoszące się do ukrytego życia Świętej Rodziny; dostrzega wreszcie rolę Matki Boga jako nieustającej orędowniczki w sprawach karmelitańskich wspólnot Reformy. Maryjna mistyka Teresy jest ściśle związana z osobą Chrystusa, a konkretnie z darem Jego Człowieczeństwa, które zrodziło się w łonie Dziewicy. Święta przestrzega więc przed rozważaniem tegoż Człowieczeństwa w oderwaniu od tajemnicy Maryi. Jej nie można zrozumieć bez Syna; On z kolei chce, aby Matka uczestniczyła w życiu i udzielaniu się Trójjedynego Boga. Gdy w mistycznym spotkaniu dane jest Teresie doświadczyć wspólnoty Najświętszej Trójcy, wyraźnie dostrzega w Niej obecność Maryi, słysząc jednocześnie słowa Ojca: "Oddałem ciebie Synowi mojemu i Duchowi Świętemu, i tej Pannie Najświętszej. Cóż ty za to możesz oddać Mnie?" (Sprawozdania duchowe 25, 2, tłum. H. P. Kossowski, Dzieła, tom III, Kraków 1995). Jezus, Duch Święty i Maryja są niepojętym darem ojcowskiego Serca Boga dla ludzkości. Przełożeństwo Maryi Warto zwrócić uwagę na maryjną optykę Teresy, gdy mówi o swoim Zakonie. Wszystko w nim jest maryjne: Reguła, klasztory, habit, poszczególne osoby. Wypowiadając jego nazwę, zawsze łączy ją z imieniem Maryi. O Niej samej natomiast mówi "moja Przeorysza" (List do Marii de Mendoza z 7 marca 1572, Dzieła, tom III). Nie były to jedynie puste słowa. Obejmując rządy w klasztorze Wcielenia umieszcza figurę Najświętszej Panny w stalli przeoryszy i składa u Jej stóp klucze domu na znak, że to Ona nim rządzi. Ten piękny i szczery gest znajdzie swój epilog w objawieniu się Maryi. "Gdy zaczęło się Salve, ujrzałam Matkę Boską, z wielkim mnóstwem aniołów, zstępującą do stalli przeoryszy, gdzie była ustawiona Jej figura i zasiadającą na tym miejscu (...) Pani nasza rzekła do Mnie: Dobrą myśl miałaś, że mnie tu umieściłaś. Będę obecna hołdom uwielbienia, które tu będą się składać mojemu Synowi, i będę Mu je przedstawiała" (Sprawozdania duchowe 25, 1, Dzieła, tom III). Chcąc podkreślić dodatkowo, co myśli o obecności Maryi we wspólnocie karmelitanek, porównuje żeńskie klasztory Reformy do gołębników Najświętszej Panny, które dzięki Jej błogosławieństwu szybko zapełniają się nowymi powołaniami. Idea przełożeństwa Maryi we wspólnocie Karmelu nie była wymysłem Teresy. Jest ona tutaj jedynie wierną kontynuatorką przemyśleń i duchowych doświadczeń wcześniejszych pokoleń. Zasługą Świętej jest jednak twórcza wierność dawnym tradycjom. W zawierusze Reformy nie zagubiła cennych pereł przeszłości; podjęła je i wplotła w charyzmat nowej gałęzi Zakonu, troszcząc się, by nie stracił on więzi z duchowym dziedzictwem wzgórz Karmelu. Pani szkaplerza i Reguły Życie w Karmelu Teresa rozumie jako wielką łaskę, za którą stoi wstawiennictwo Maryi. Była za nią wdzięczna tym mocniej, im bardziej odkrywała bogactwo maryjnej tradycji Zakonu. Jego historia, legendy i liturgia umożliwiały przeżywanie i wypowiadanie bogactwa, które sama nosiła w sercu. Upewniały ją ponadto, że nie myli się w tym, co sądzi o Najświętszej Pannie jako Matce, Pani i Patronce Karmelu. Maryjne piętno dostrzeżone w powołaniu karmelitanki Teresa identyfikuje z czymś, co jest najbardziej podstawowe dla owocnego życia charyzmatem wspólnoty: "My wszystkie, ile nas nosi ten święty habit Karmelu, jesteśmy powołane do modlitwy i kontemplacji, to jest bowiem nasz początek (...)" (Twierdza wewnętrzna V, 1, 2 Dzieła, tom II). Wspólnym dziedzictwem karmelitanki i Matki Jezusa jest powołanie do życia wewnętrznego i całkowitego daru z siebie. Znakiem tej konsekracji jest dla Świętej habit, w który malarze karmelitańscy często przyodziewali swą Patronkę. Habit karmelitański to przede wszystkim szkaplerz, znak Maryi. Teresa całuje go z wielką czcią ilekroć zdejmuje bądź nakłada na siebie. Na spoczynek udaje się zawsze w małym nocnym szkaplerzu z wiarą w przypisane doń przywileje. Wierzy mocno, że za wierność powołaniu przeżywanemu w znaku szkaplerza Maryja przeprowadza dusze prosto do nieba i skraca ich czyściec, jeśli musiały się tam zatrzymać. W tym względzie Jezus dał jej poznać pośmiertne losy pewnego karmelity, którego dusza poszła prosto do nieba bez zatrzymania się w czyśćcu. Zdziwionej Teresie dane było wówczas zrozumieć, że "w nagrodę za wierne, jakim się odznaczał, przestrzeganie Reguły, dostąpił przyobiecanej Zakonowi naszemu i bullami papieskimi stwierdzonej szczególnej łaski uwolnienia od czyśćca" (Księga życia 38, 31, Dzieła, tom I. Jest tutaj mowa o tzw. przywileju sobotnim związanym z tradycją szkaplerzną). Maryjna była również dla Teresy Reguła Zakonu. "Trzymajmy się Reguły Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel. (...) - zachęca inne siostry - Niechaj Pan raczy sprawić, aby wszystko to było na cześć i chwałę Jego i Najświętszej Panny Maryi, której szkaplerz nosimy" (tamże, 36, 26, 28). W powrocie do pierwotnego ducha karmelitańskiej formy życia i w wiernym jego zachowywaniu dostrzegała pewną drogę odnowy szesnastowiecznego Karmelu. Oddzielenie się Reformy od Karmelu dawnej obserwancji, dokonane na kapitule w Alcala (1581) i kończące okres wewnętrznych napięć w Zakonie, odczytuje jako wynik wyraźnej interwencji Maryi, Matki Pokoju: "(...) Pan taki szczęśliwy dał koniec tej ważnej sprawie, na cześć i chwałę Najświętszej Matki swojej, bo to własny Jej Zakon i Ona jest naszą Panią i Patronką" (Księga fundacji 29, 31, Dzieła, tom II). Matka Reformy i duchowego wzrastania Obserwując historię reform Karmelu zauważamy, że pomimo różnych czasów, miejsc i zasięgu oddziaływania poszczególni reformatorzy z jednakową determinacją koncentrują się na następujących kwestiach: milczenie, modlitwa, samotność, Maryja. Stanowią one klucz, który wciąż na nowo pozwala odczytywać, a zarazem i reformować, serce karmelitańskiego charyzmatu, aby trwać w miłującej obecności Ojca na samotności. Skoro Karmel jest własnością Maryi - rozumuje Teresa - to jest czymś oczywistym, że Ona towarzyszy jego historycznej i duchowej wędrówce, jego zmaganiom o wierność pierwotnej Regule. To z Jej inspiracji i pod Jej czujnym okiem Święta podejmuje się dzieła odnowy karmelitańskiego ducha fundując klasztor św. Józefa o odnowionej obserwancji. Uważa się przy tym za narzędzie Dziewicy, faktycznej autorki Reformy, która udzielając Teresie podczas mistycznego spotkania łaski wewnętrznej czystości potwierdza, że jest dla Niej prawą ręką w tym, co tyczy się powstania, rozwoju i przyszłości odnowionych wspólnot. Gdy fundacja klasztoru św. Józefa dobiegła szczęśliwego końca, Święta z Avila zanotowała: "Pierwej, nim przekroczyłam próg klasztoru, weszłam do kościoła na modlitwę. Tam wpadłszy jakoby w zachwycenie, ujrzałam Chrystusa Pana, jak z wielką miłością mię witał, wkładając mi koronę na głowę i dziękując mi za to, co uczyniłam dla Matki Jego" (Księga życia 36, 24, Dzieła, tom I). Jasno z tej wypowiedzi wynika, że pierwszy klasztor Reformy i wszystkie kolejne są chwałą Maryi. Ona sama, w geście wdzięczności, dała poznać Teresie wysoki stopień świętości, który osiągną żyjące w klasztorze św. Józefa mniszki. Decydująca rola Maryi jako inspiratorki fundacji nowych klasztorów nie przysłoniła Teresie rzeczy najistotniejszej. Święta zachowała właściwy dystans do zewnętrznego oblicza Reformy, którym było materialne uposażenie rodzącej się nowej gałęzi Zakonu. Doskonale rozumiała, że sukces odnowy decyduje się w sercach ludzi zamieszkujących klasztory. To jest pierwszy i najważniejszy front walki. Stąd Maryja jest dla niej przede wszystkim Matką duchowych zmagań i wzrastania w świętości. Opisując poszczególne etapy duchowego rozwoju, ukazuje aktywną rolę Dziewicy jako koniecznego i niezawodnego towarzysza w drodze przez różne komnaty twierdzy wewnętrznej, aż do spotkania z Najwyższym Królem, który zamieszkuje jej centralne miejsce. Pisząc o maryjnej obecności na duchowych drogach człowieka Teresa dokładnie określa jej charakter. Jest to przede wszystkim obecność poprzez wstawiennictwo i osobisty przykład. Maryja nie wychowuje nikogo w sposób abstrakcyjny, lecz bardzo konkretnie i obrazowo, jak matka. Jej osoba to doskonały model świętości, który należy odwzorowywać na miarę otrzymanej łaski. Stosunkowo dużo uwagi poświęca więc Teresa cnotom charakterystycznym Matki Jezusa. Pisze o Jej głębokiej pokorze, ubóstwie, zaparciu się własnej woli, postawie pokornej kontemplacji i zachwytu nad tajemnicą Bożych zamysłów. Szkoła Maryi jest ściśle związana z Człowieczeństwem Chrystusa, dlatego w sposób konieczny dochodzi się z Nią aż do stóp krzyża, gdzie dusze doskonałe otrzymują najpiękniejsze szlify. "Widzimy bowiem - snuje swoje rozważania Teresa - że którzy bliżej złączeni z Panem naszym, ci też więcej cierpieli. Wspomnij, jakie boleści zniosła Najświętsza Matka Jego, jakie prześladowania i męki wycierpieli chwalebni apostołowie" (Twierdza wewnętrzna VII, 4, 5, Dzieła, tom II). Dla Reformatorki Karmelu jest czymś oczywistym, że Bóg powołuje ludzi, współpracuje w dziele ich uświęcenia i wprowadza w życie wieczne dzięki wstawiennictwu Maryi. Dziewica zjednoczona z Bogiem św. Jana od Krzyża W ogromnej spuściźnie literackiej św. Jana od Krzyża (Jan de Yepes, 1542-1591) próżno szukać poezji czy też rozważań poświęconych ściśle tematyce maryjnej, jakie spotykamy u dwóch pozostałych karmelitańskich doktorów Kościoła. Nie oznacza to bynajmniej, że Święty przeszedł obojętnie obok Chrystusowego testamentu wypowiedzianego z krzyża: "Oto Matka twoja" (J 19, 27). Czego nie znajdziemy w jego dziełach, dopowie w piękny sposób świadectwo jego życia. Ono mówi nam o szczerym nabożeństwie, jakie żywił ten Święty do Dziewiczej Matki Boga. Krzyżujące się ścieżki Pobożność maryjną św. Jana można porównać do dwóch biegnących obok siebie dróg, które co jakiś czas przecinają się wzajemnie. Śledząc historię jego życia dostrzegamy raz po raz ślad Maryi, to jakąś Jej nadprzyrodzoną interwencję, to znowu jakieś miejsce czy też rzecz z Nią związane. Pojawia się przede wszystkim w trzech kluczowych okresach duchowego dorastania: w dzieciństwie - jako pierwsza nauczycielka, w mrokach toledańskiego więzienia - jako światło nadziei, gdy w wigilię Wniebowzięcia obiecuje mu, że wkrótce znajdzie się na wolności (B. Froissart, Święty Jan od Krzyża, s. 231) i u kresu życia - jako jutrzenka wieczności, gdy w rozmowie o szkaplerzu św. Jan wyzna, że umrze w sobotę i już z Maryją będzie śpiewał Jutrznię w niebie (tamże, s. 428). Żywe nabożeństwo do Maryi Święty zawdzięcza religijnej atmosferze domu. Biografowie wspominają o niewielkim rodzinnym ołtarzyku dedykowanym Najświętszej Dziewicy przed którym, w świetle lampki, klękał mały Jan wraz ze swymi bliskimi. Tutaj czynił pierwsze zawierzenia i patrząc w Jej oczy snuł myśli o przyszłości. To dziecięce przebywanie z Maryją miało ogromny wpływ na jego dalsze życie, gdyż w tym właśnie czasie zasiała Ona w małym sercu ziarna wielkich pragnień i wielkiej świętości. Owoce pojawiały się stosunkowo szybko i uwidoczniły w nienagannym postępowaniu. "Zachowywał się jak anioł" - jednym zdaniem scharakteryzowała jego dzieciństwo matka. Jako nauczycielka Maryja wprowadzała go z pewnością w tajemnice czystości serca. Po tej linii idzie przekaz o cudownym ocaleniu z błotnistego stawu niedaleko Fontiveros. W późniejszym czasie obrośnie on w atmosferę pięknej legendy. Bawiąc się z rówieśnikami wpadł do bagna i zaczął tonąć. Wtedy pojawiła się piękna Pani i wyciągając do niego rękę chciała wydobyć go z niebezpieczeństwa. Gdy Jan wyciągną swoją uświadomił sobie, że jest pokryta błotem i natychmiast ją cofnął, by nie ubrudzić tak czystej Pani. Niebawem nadchodzi pomoc i Jan szczęśliwie wraca na twardy grunt. Czystość serca była wybijającą się cechą świętego Karmelity. O czystości pisał wiele, a często w odniesieniu do Maryi. "Tak było z Najświętszą Panną Maryją, - wyjaśnia - którą Pan Bóg od początku podniósł do tego wzniosłego stanu. Do Jej duszy nie przeniknęła żadna forma jakiegoś stworzenia i nigdy nią nie powodowała. Jej poruszenia pochodziły zawsze z Ducha Świętego" (Dzieła. Droga na Górę Karmel, tłum. B. Smyrak, Kraków 1998, III, 2, 10). Maryja ocali go jeszcze z innych opresji. Karmelici bosi z Kordoby pozostawili nam opis następującego zdarzenia. "Gdy zakładano klasztor, robotnicy burzyli jeden z murów, by móc budować kościół. Nagle mur przewrócił się i przywalił celę, w której znajdował się przybyły na fundację ojciec Jan od Krzyża. Nadbiegli zakonnicy i robotnicy, przekonani, że ojciec Jan nie żyje. Usunąwszy ziemię i kamienie odnaleźli ukrytego w kącie i uśmiechającego się Świętego. Nie doznał żadnej szkody i oświadczył, że Pani w bielirozciągnęła nad nim swój płaszcz" (M. D. Poinsenet, Stromą ścieżką, tłum. I. Augustynowicz, Kraków 1991, s. 199). Jan nie tylko przyjmował pouczenia i dary Niebieskiej Matki. Sam szukał Jej towarzystwa, by ofiarować siebie. To maryjność Karmelu zadecydowała, że wybrał właśnie ten, a nie inny zakon; to przy Jej ołtarzu odprawił swoją pierwszą Mszę św. i prosił o łaskę, by nigdy nie obraził Boga grzechem ciężkim; to na Jej cześć, oprócz Liturgii Godzin, na klęczkach odmawiał codziennie "Małe oficjum". Tak kształtowała się maryjna pobożność św. Jana, dzięki której mógł w Modlitwie duszy rozmiłowanej wypowiedzieć szczerze i z głębi serca słowa: "Matka Boża jest moja" (Dzieła. Poezje, 3). Sumują one całe maryjne doświadczenie Świętego. W tajemnicy Trójjedynego Boga Św. Jan nie jest mariologiem. Jest przede wszystkim znawcą i przewodnikiem po drogach chrześcijańskiej doskonałości. Prowadząc dusze ku świętości, zachęca je do wejścia na duchowy szczyt Karmelu, w tajemnicę jednoczącej miłości Boga. Zjednoczenie z Najświętszą Trójcą jest najwyższym powołaniem każdego ludzkiego istnienia, a zarazem pełnią jego szczęścia. Gdzie zatem szukać wzoru tego zjednoczenia? Dla Świętego jest nim oczywiście Maryja - pełna łaski, człowiek doskonały pod każdym względem. Rozmyślając o Maryi w odniesieniu do Ojca akcentuje wyjątkowe Jej wybranie i umiłowanie, którego przyczyną jest misja Matki Słowa Wcielonego. W poezji O stworzeniu świata Święty przedstawia dialog Ojca z Synem, w którym przyszła Matka Chrystusa ukazana jest jako wzajemny dar Boskich Osób. Ojciec - dając Ją Synowi - chce, by uczestniczyła w wewnętrznym życiu Trójcy "oglądając Nas w bytu tajemnicy" (Dzieła. Słowa światła i miłości, 26). Syn z wdzięcznością przyjmuje ten wyjątkowy Dar i postanawia wprowadzić Maryję w niepojęte misterium swego odwiecznego pochodzenia od Ojca. Pragnie, by w ten sposób poznała istotę Boga, którą jest miłość i wielbiła w wieczności tę tajemnicę. Godność Maryi wyrasta z przywileju Bożego macierzyństwa, które w pełni włączyło Ją w misję Chrystusa. Jego Wcielenie to dzieło Ducha Świętego, pod którego wpływem Maryja znajdowała się od poczęcia. Wszystko, co czyniła, każde Jej działanie, modlitwa i uczucie wypływały z Bożego natchnienia. Św. Jan mówi więc o Niej jako o świadku i uczestniku dzieła Wcielenia i Odkupienia. Maryja towarzyszy swemu Synowi na każdym etapie Jego misji, aż po Golgotę. Cierpi pod krzyżem nie dlatego, że potrzebuje oczyszczenia, była przecież wolna od grzechu, lecz z racji swego zjednoczenia z Jezusem. To właśnie od Maryi Święty uczy się jak doskonale nieść swój krzyż za Chrystusem. I jeszcze coś więcej - uczy się wciąż na nowo pragnąć tego krzyża. Piękna tradycja mówi, że Zbawiciel zapytał go kiedyś, co chciałby otrzymać za swoją miłość i wierność. Św. Jan poprosił o wzgardy i upokorzenia. Matka uśmiechu św. Teresy od Dzieciątka Jezus Maryjnego nabożeństwa poszczególnych świętych niepodobna porównywać. Każde z nich jest jak wyjątkowa roślina, którą zaszczepia i hoduje sam Niebieski Ogrodnik, i tylko On wie, jaki kwiat pojawi się na końcu łodygi. Jedno z ziaren Maryi, które Opatrzność hojnie rozrzuca po świecie, padło na podatną glebę serca Teresy Martin (św. Teresy od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza, 1873-1897), najbardziej znanej na świecie karmelitanki. W ciągu niespełna dwudziestu pięciu lat jej życia wyrosło pod bacznym okiem Królowej Nieba w piękny kwiat dziecięcej ufności. A dusze dziecięce, jak wyjaśnił nam to sam Boski Mistrz (Mt 19, 14), pierwsze mają przystęp do najgłębszych i największych tajemnic Boskiego Serca. Uśmiech Dziewicy Zabierając się z polecenia przełożonej Karmelu w Lisieux, matki Agnieszki od Jezusa, za pisanie dziejów swej duszy, Teresa klęka przed figurą Maryi, Królowej Nieba, stojącą u wejścia do jej celi i prosi Ją, aby każda linijka, którą napisze była Jej miła. Nie jest to jedna z wielu figur. Ta w życiu "małej" Świętej zajmuje miejsce wyjątkowe. Będzie stać przy jej łóżku w infirmerii, w czasie długich dni agonii, jako cichy świadek niezliczonych westchnień miłości dopełniających ofiarę z życia. Wcześniej jednak, zanim zostanie podarowana klasztorowi w Lisieux przejdzie z Teresą i całą rodziną Martin radosne i bolesne koleje ich życia. Z nią właśnie związana jest największa łaska, jaką Święta otrzymała w dzieciństwie. Zapadła w wieku dziesięciu lat na tajemniczą chorobę. Nie potrafili jej dokładnie określić nawet sami lekarze, mówiąc jedynie o dziwnej nerwicy. I gdy wydawało się, że niebawem umrze, Maryja obdarowała ją z figury swoim uśmiechem. Mimo upływu czasu Teresa wspomina to wydarzenie z wielkim wzruszeniem, jak gdyby miało miejsce zaledwie kilka dni temu. "Naraz Najświętsza Panna ukazała mi się piękna, tak piękna, że nigdy nie widziałam nic piękniejszego, z Jej twarzy przebijała dobroć i niewysłowiona serdeczność. Lecz to, co przeniknęło mnie aż do głębi, to Jej czarujący uśmiech. W jednej chwili zniknęły wszystkie utrapienia, dwie duże łzy stanęły mi w oczach i spłynęły cicho po policzku, łzy niezmąconej radości" (Rękopisy autobiograficzne, tłum. A. Bartosz, Kraków 1997, s. 79). Od tego wydarzenia nie zostało śladu po chorobie. Następnego już dnia Teresa wróciła do normalnego życia. W opisie spotkania z Maryją warto zwrócić uwagę na fakt, że tym, co wywarło na Teresie największe wrażenie i odcisnęło się w jej pamięci, jak obraz na fotograficznej kliszy, jest uśmiech Dziewicy. Nawet nie cała Jej postać, promieniejąca nieopisanym pięknem, lecz uśmiech przenikający aż do głębi pokojem i radością. Uśmiech Maryi jest niepowtarzalny i nie z tego świata, bo pojawia się na twarzy stworzenia niepokalanego. Twarz Maryi nie umie wyrażać gniewu, bo w Niej nigdy go nie było. Uśmiech to sposób Jej mówienia, który poznało wiele oddanych Jej dusz, jak dzieci z Fatimy czy św. Bernadeta. Maryja ujawnia w nim całą głębię swego Niepokalanego Serca, swej matczynej miłości i właśnie w tym tkwi tajemnica jego zniewalającej mocy. Teresę zachwycił na całe życie. Chociaż tajemniczy uśmiech jest jedynym przejawem maryjnej mistyki z okresu dzieciństwa Teresy, będzie on dla niej przez całe życie ważnym punktem orientacji w różnych trudnościach. Robiąc listę łask, których Jezus jej udzielił, pod datą "maj 1883" zanotuje: "Uśmiech Najświętszej Dziewicy" (tamże, s. 185). Tuż przed śmiercią, wpatrując się w figurę Królowej Nieba, wspomni: "Ty, któraś się do mnie uśmiechnąć raczyła / W poranku mego rozwicia, / Pójdź, uśmiechnij się jeszcze, Matko moja miła, / Bo zbliża się wieczór życia!" (Dzieje duszy, Kraków 1984, s. 280). Maryja spełniła i tę prośbę Teresy. W chwili śmierci uśmiechnęła się do niej tym samym co w dzieciństwie uśmiechem, a jego odbicie oglądamy dziś na pośmiertnej fotografii Teresy. To najpiękniejsze zdjęcie Świętej, które skradło i pokazało nam coś z tajemnicy wiecznego szczęścia po śmierci. Z relacji Świętej wiemy, że jej rodzina otrzymała od Maryi wiele innych jeszcze łask. Nie powinno nas to dziwić, gdyż państwo Martin odznaczali się głębokim nabożeństwem do Matki Boskiej Zwycięskiej i często udawali się do Jej sanktuarium w Paryżu. Od swoich rodziców Teresa przejęła zamiłowanie do maryjnych nabożeństw, a szczególnie do różańca. Odmawiała go nie tylko w czasie wspólnych rodzinnych modlitw. Wspomina o jednej z zabaw, kiedy to wraz z siostrą Marią starały się naśladować życie pustelników. "A kiedy Ciocia przychodziła, - wyznaje Teresa - by nas zabrać na spacer, bawiłyśmy się tak dalej na ulicy. Obydwaj pustelnicy odmawiali wspólnie różaniec, posługując się jednak przy tym palcami, aby nie zdradzić się ze swą pobożnością wobec niedyskretnych przechodniów" (Rękopisy autobiograficzne, s. 67). W cieniu Jej płaszcza Tradycja Kościoła, chcąc wypowiedzieć tajemnice macierzyńskiej miłości Maryi, odwołuje się często do symbolu Jej płaszcza, którym zagarnia, otacza i chroni ludzi. Również Karmel ma w tym względzie bogatą tradycję, do której tęskniła Święta z Lisieux. "Z jaką żarliwością modliłam się do Niej, by strzegła mnie zawsze i spełniła wkrótce moje marzenie, ukrywając mnie w cieniu swojego dziewiczego płaszcza!... To było kiedyś moje pierwsze marzenie... Wzrastając zrozumiałam, że to właśnie w Karmelu będę mogła prawdziwie ukryć się pod płaszczem Najświętszej Panny i że to ku Jej żyznej górze kierowały się moje pragnienia" (tamże, s. 130). Ukrycie się Teresy w cieniu Maryi ma swoje charakterystyczne cechy wyrażające się dziecięcym odniesieniem. Od czasu uśmiechu Dziewicy nie umie zwrócić się do Niej inaczej, jak tylko słowem "mamo", stwierdzając, że słowo "matka" nie jest dość serdeczne, by wyrazić rodzaj uczucia, który nosi w swym sercu. Często posądza się Teresę o czułostkowość nie rozumiejąc tak naprawdę, co jest podstawą jej związku z Maryją. Nie jest nim z pewnością uczucie, chociaż szczere i wielkie, lecz wysiłek, by odwzorować w sobie Jej postawy. Maryja rzeczywiście przyjęła Świętą pod swój płaszcz; okryła swym welonem pozwalając jej wniknąć nieco w tajemnicę nadprzyrodzonego przyodziania nas łaską. Teresa umieszcza to doświadczenie w początkowym okresie swego życia w Karmelu. "Była dla mnie jakby welonem - pisze - rozciągniętym nad wszystkimi rzeczami ziemskimi... Czułam się całkowicie ukryta pod welonem Świętej Dziewicy. W owym czasie miałam obowiązki w refektarzu i przypominam sobie, że wykonywałam je jakbym ich nie wykonywała; postępowałam tak, jakbym miała ciało wypożyczone. Stan ten trwał cały tydzień. Jest to stan nadprzyrodzony, bardzo trudny do wytłumaczenia. Jedynie Bóg może nas wynieść do takiego stanu, który czasami wystarcza, aby oderwać na zawsze duszę od ziemi" (cyt. za L. J. Suenens, Kim jest Ona?, ss.113-114). Wypowiadając się o tym wydarzeniu kardynał Suenens umieszcza go w grupie rzadkich świadectw mistycznego zjednoczenia z Maryją (tamże, s. 113). Niepokalana szata Dziewicy była nadprzyrodzoną rzeczywistością, w której Chrystus zanurzył Teresę. Stanowiła jednocześnie obraz, który Święta odnosiła do swojej duszy. Pisząc o przygotowaniu do złożenia ślubów wyzna, że to "Najświętsza Panna pomogła mi przygotować duchową szatę (...)" (Rękopisy autobiograficzne, s. 164). Gdybym była kapłanem... Serce Teresy jest wielkie. Tak wielkie, że zdolne pomieścić morze miłości. Chce zostać męczennikiem, aby umrzeć na polu bitwy w obronie Kościoła. Odczuwa w sobie zew misjonarza, aby mówić o Chrystusie tym, którzy Go jeszcze nie znają. Wzdycha do wiedzy doktorów i misji Apostołów, aby rozsiewać światło Ewangelii. Chce zawrzeć w sobie wszystkie powołania, również kapłaństwo. Jest przy tym bardzo konkretna. "Jakże kocham Najświętszą Pannę! - pisze - Gdybym była kapłanem, jak pięknie mówiłabym o Niej!". I zaraz śpieszy wyjaśnić, jak by się do tego zabrała. "Zwykle przedstawiają nam Ją jako niedostępną, a należałoby raczej okazać, jak jest łatwą do naśladowania. Ona jest bardziej Matką niż Królową! (...) Jak prostym wydaje mi się Jej życie" (Dzieje duszy, ss. 269-270). Maryja, którą Teresa chciałaby wieścić jako kapłan jest Królową, ale jakże odmienną. Ta Królowa zanim pochyli się nad człowiekiem zdejmuje koronę i płaszcz z purpury, by nie stwarzać dystansu swą wielkością. Przyodziewa się w szatę prostoty i w ten sposób staje się Matką... Jakże wyjątkową Matką. Szkoła Maryi Krocząc drogami świętości Teresa nigdy nie uległa złudzeniu, że jest to spacer po drogach usłanych różami. A jeśli już, to należy spodziewać się tam wielu kolców. Podziwiać ją należy za ten życiowy realizm. Jest pojętną uczennicą i dobrze wie, że przebywanie w szkole Maryi, pod Jej płaszczem, nie oznacza jedynie błogiego stanu, ale przede wszystkim trud naśladowania. Zasłona Maryi, która okrywa jej życie, jest bardzo szczelna, do tego stopnia, że wszystko, co Święta czyni, ma piętno maryjne. Gdy odprawia dziękczynienie po przyjęciu Komunii św. czyni to z Maryją. "Wyobrażam sobie moją duszę jako wolną przestrzeń i proszę Najświętszą Pannę, by usunęła zawadzające w niej gruzy. Po czym błagam Ją, by sama ustawiła tam duży namiot, godny Nieba, i by przybrała go według swego upodobania" (Rękopisy autobiograficzne, s. 173). Gdy nowicjuszki dziwią się, że odgaduje ich najskrytsze myśli, wyjawia im swoją wielką tajemnicę. "Nie robię wam żadnej uwagi, zanim nie zwrócę się do Matki Najświętszej i nie poproszę, by mi podsunęła, co mam czynić dla waszego większego dobra; i mnie samą nieraz dziwi to, czego was nauczam" (Dzieje duszy, s. 271). Przeczuwając, że po jej śmierci Opatrzność rozpowszechni przesłanie małej drogi, Święta pragnie odsłonić swoją maryjną tajemnicę. Czyni to w modlitewnym poemacie Dlaczego kocham Cię, Maryjo! będącym jej ostatnim utworem, jaki napisała. To maryjny testament. Przebiegając w oparciu o Ewangelie etapy życia Maryi ukazuje charakterystyczne cechy Jej osoby, które w swoim życiu starała się odwzorować. Są nimi przede wszystkim głęboka pokora, bezgraniczne zawierzenie, bezwarunkowe przyjęcie woli Bożej, prostota, ukrycie się, ofiarne cierpienie i nieustanna modlitwa uwielbienia. Wyraża w ten sposób przekonanie o wielkiej duchowej bliskości z Matką Chrystusa, a także podpowiada nam, że najważniejsze jest upodabnianie się do Niej, bo ono rodzi głęboki i nadprzyrodzony związek miłości. Matka nauczająca św. Teresy z Los Andes Dokonując oceny przedwczesnej śmierci sprawiedliwego Autor Księgi Mądrości stwierdza: "Wcześnie osiągnąwszy doskonałość, przeżył czasów wiele. Dusza jego podobała się Bogu, dlatego pospiesznie wyszedł spośród nieprawości" (4, 13-14). Człowiek zawsze stawał w zadumie nad potęgą Bożej wszechmocy, która w bardzo krótkim okresie życia potrafi doprowadzić do rozkwitu wielkiej ofiarnej miłości i niezrównanej mądrości. Młoda chilijska karmelitanka, Juanita Fernández Solar (1900-1920), w Zakonie siostra Teresa od Jezusa, jest jednym z cudów tej miłującej Wszechmocy. Gdy umiera w Karmelu w Los Andes ma zaledwie dwadzieścia lat; mniszką jest od niespełna roku. Jej życiową dewizą są słowa "kochać i cierpieć". Kocha więc i cierpi z wielką intensywnością, dla Chrystusa, ale zawsze u boku Tej, która jest drugą największą miłością jej życia. Łaski Pierwszej Komunii św. To, co czuje do Maryi Święta z Los Andes nie jest przeciętnym nabożeństwem, lecz czymś znacznie głębszym. "Po Jezusie jest Ona moją Matką i moim wszystkim" - zaznacza (Św. Teresa z Los Andes, Dzieła. Dziennik, Kraków 2000, s. 113). Pozwala nam domyśleć się związku na wskroś macierzyńskiego, który nadaje tej wielkiej miłości charakter rodzinny i pełny delikatności. Spontaniczność słów, uczuć i zachowań Teresy potwierdza autentyczność i głębię relacji. Nie ma tu miejsca na sztuczne zwroty czy postawy. Te, gdy nie są szczere szybko nużą i wnet pokazują, jak płytkie jest zauroczenie. Pierwsze spotkanie Teresy z Maryją, które wywarło wpływ na całe jej późniejsze życie, miało miejsce w okresie przygotowań do Pierwszej Komunii św. i wiąże się z otrzymaną w prezencie figurką Najświętszej Panny z Lourdes. "Moje nabożeństwo do Najświętszej Panny - wyznaje - zaczęło się od tego czasu. To nabożeństwo, które przekazał mi mój brat Luis, zachowałam i zachowam, mam nadzieję, aż do śmierci. (...) Można powiedzieć, że Pan Jezus od tego czasu prowadził mnie za rękę z Najświętszą Dziewicą" (tamże, s. 52). Przygotowania do przyjęcia Jezusa w Eucharystii trwały rok. Dzień, w którym to nastąpiło Teresa wspomina jako najważniejszy w życiu, gdyż odtąd ziemia przestała być dla niej atrakcyjna, a całe jej serce zaczęło coraz bardziej zwracać się ku Chrystusowi. W przedziwny sposób aktywność, którą tak bardzo lubiła i której poświęcała wiele czasu: pływanie, przejażdżki konne i wycieczki, straciły swój dotychczasowy urok. Obok największego daru, którym było przyjęcie Chrystusa do serca, dokładnie wylicza wszystkie inne łaski, a wśród nich i tę wiążącą się z osobą Matki Jezusa. Otrzymała mianowicie dar stałej obecności Maryi przejawiający się w wewnętrznym słyszeniu Jej głosu. "Mniej więcej od siódmego roku życia - wyjaśnia - narodziła się w mojej duszy wielka miłość do mojej Matki, Najświętszej Dziewicy. Opowiadałam Jej o wszystkim, co się działo, a Ona rozmawiała ze mną. Słyszałam Jej głos w moim wnętrzu jasno i wyraźnie. Udzielała mi wskazówek mówiąc, co powinnam robić, aby sprawić przyjemność Jezusowi" (tamże, s. 37). Maryja stała się jej zaufaną powiernicą; dzieli z Nią wszystko: cierpienie i radość, zmagania i niepewności, każdy krok w dorastaniu do wielkiej miłości. Córka Maryi Każda forma zdrowego nabożeństwa maryjnego stanowi nieocenioną pomoc w drodze człowieka ku Bogu. Skuteczność tej łaski wiąże się jednak z dobrowolnym oddaniem się Maryi. Pomimo dziecięcych lat, w świetle darów Ducha Świętego, Teresa rozumiała to doskonale i już u zarania świadomie przeżywanego zauroczenia Dziewicą zawierza się Jej całkowicie. Będzie do tego wydarzenia wracać wielokrotnie ponawiając swe oddanie i przypominając Jej dyskretnie, że Ona jest odtąd jej Matką. "Matko Najświętsza, wiem, że Ty jesteś moją matką. Pamiętaj, że oddałam się Tobie" (tamże, s. 127); "Powierzam się Twoim macierzyńskim ramionom, abyś Ty umieściła mnie w ramionach Jezusa" (tamże, s 39). To oddanie potwierdza wstąpieniem do Kongregacji Córek Maryi i podjęciem z wszystkimi konsekwencjami płynących stąd obowiązków. Odtąd, niemal we wszystkich listach, obok swego podpisu, dodaje skrót H. M. (Hija de María) - Córka Maryi. Uczyniwszy zaś obietnicę odmawiania różańca każdego dnia, wyzna później z pokorą, że opuściła go tylko jeden raz gdy była jeszcze mała i to przez zapomnienie. Przyjaźń z Maryją przybiera w życiu młodej Chilijki formę wewnętrznego dialogu matki i córki, który trwać będzie aż do śmierci. Teresa rozmawia z Nią często dzieląc się w atmosferze szczerości i zaufania wszystkimi sprawami, jak chociażby troską o pracę nad swym wybuchowym temperamentem. "W owym czasie - wyznaje - miałam zły charakter, ponieważ miewałam dzikie napady gniewu" (tamże, s. 52). Razem z Maryją pracuje więc pilnie nad tą sprawą, aż wreszcie może stwierdzić, że teraz niełatwo jest pozbawić ją cierpliwości. Pomimo odkrywania w sobie różnych niedoskonałości nigdy nie przestanie zwracać się do swej Niebieskiej Matki z niekłamanym uwielbieniem, na jakie może zdobyć się serce dziecka: "Matko kochana, Matko, którą prawie ubóstwiam" (tamże, s. 72) - pisze w Dzienniku, formułując prośbę o ukojenie rozdartego cierpieniem wnętrza. Teresa wie, że Maryja ofiarowana jest człowiekowi po to, by ucząc się od Niej szybko i skutecznie szedł drogą świętości; że Jej obecność jest źródłem pocieszenia, natchnień, rad i błogosławieństwa. W tę tajemnicę wprowadza ją sam Jezus zachęcając jednak bardzo wyraźnie, aby trud naśladowanie Jego Matki skupiła na tajemnicy czystości serca. "Jestem na rozmyślaniu. Pan powiedział mi, że powinnam rozmyślać o czystości Najświętszej Dziewicy" (tamże, s. 155) - zanotuje. Pod wpływem tego pouczenia prosi śmiało, aby Maryja dała jej swoje serce, a motywując tę prośbę wyjaśnia, że mając taki skarb zdobędzie wszystko. Odtąd patrzy na otaczającą rzeczywistość przez pryzmat Jej Niepokalanego Serca. Gdy chce zwrócić się do Jezusa, zapewnić Go o miłości, składa swą modlitwę w Jej rękach. "Powiedz Mu, że Go kocham i uwielbiam. Powiedz Mu, że chcę cierpieć, że chcę umrzeć z miłości i cierpienia, że świat mnie nie interesuje, jedynie On sam" (tamże, s. 73). Odnajdując w przykładzie Maryi wiele pouczeń na temat życia wewnętrznego Święta skwapliwie stara się wprowadzić je w życie. Trafnie wyczuwa, że sama znajomość tajemnic mądrości nie czyni mądrym; potrzebne jest działanie. Ponieważ jest Jej córką, chce stać się Jej odbiciem, aby tym doskonalej odbijać w sobie Chrystusa. W życiu Maryi Teresa odkrywa wzór swego karmelitańskiego powołania. Jest to dla niej źródło niemałej radości i umocnienia w dźwiganiu surowej klauzurowej codzienności. "Tym, co sprawia, że bardziej miłuję to powołanie, jest świadomość, że życie karmelitanki jest podobne do życia Najświętszej Dziewicy. Jedynymi Jej zajęciami były modlitwa, cierpienie i miłość. A wszystko w milczeniu" (tamże, s. 38). Właśnie z cichego świadectwa ziemskich dni Matki Jezusa zaczerpnie swoje zakonne zawołanie, stwierdzając, że Jej życie sumuje się w dwóch słów, które są słowami karmelitanki: cierpieć i kochać. Kapłanka składająca całopalną ofiarę Klauzurowa codzienność Teresy, chociaż trwa bardzo krótko, bo niespełna rok, obfituje w wiele cierpień. Sama o nie prosiła chcąc jak najdoskonalej naśladować Oblubieńca z Golgoty i stać się Jego "dobrą kopią". Słowo "cierpieć" zawsze jednak łączy ze słowem "kochać", dlatego pisząc o swym krzyżu dostrzega go przede wszystkim jako nieoceniony dar, z którego czyni codzienną ofiarę miłości. Jej sąd na temat cierpienia jest bardzo dojrzały. "Cierpienie podoba mi się z dwóch powodów: pierwszy, ponieważ Jezus zawsze wybierał cierpienie, od urodzenia, aż po śmierć na krzyżu. Musi to być coś bardzo wielkiego, skoro On, Wszechmocny, szuka cierpienia we wszystkim. Drugi: podoba mi się dlatego, że dusze kształtują się w tyglu cierpienia. I dlatego Jezus daje ten dar, tak miły Jemu, duszom, które najbardziej kocha" (tamże, s. 72). Sama czuje się niezdolna, by składać ofiary doskonałe, prosi więc Maryję, aby Ona - jak kapłanka - ofiarowała jej życie Bogu. "Prosiłam Matkę Najświętszą, aby była moim kapłanem, aby mnie ofiarowała w każdym momencie za grzeszników i kapłanów, zanurzoną we krwi Serca Jezusowego" (tamże, s.39). Gdy zwraca się do Maryi z tą prośbą jest już u kresu ziemskiej wędrówki, w duchowej pełni. Akt złożenia z siebie ofiary całopalnej jest uwieńczeniem jej doczesnej misji. Tutaj staje z Maryją pod krzyżem, jako wierna córka u boku swej Matki. Matka dyskretnej obecności św. Rafała Kalinowskiego Tradycja chrześcijańska odnosi często do Maryi słowa Księgi Mądrości: "Wyślij ją z niebios świętych, (...) by przy mnie będąc pracowała ze mną (...). Ona bowiem wie i rozumie wszystko, będzie mi mądrze przewodzić w mych czynach (...). I będą przyjemne dzieła moje (...) i stanę się godnym tronu mego ojca" (Mdr 9, 9-12). Chociaż natchniony Autor pisze o darze Bożej mądrości jego wypowiedź doskonale oddaje charakter obecności Matki Jezusa w życiu św. Rafała Kalinowskiego (1835-1907, w Zakonie Rafał od św. Józefa), któremu polski Karmel Terezjański zawdzięcza dzieło odnowy. Nie narzucając się ze swą miłością, przenikając dyskretnie wydarzenia codzienności, Maryja podąża śladami Świętego, by w szczególnie trudnych i decydujących chwilach jego życiowej misji powiedzieć mu z troską: "Zawsze jestem przy tobie". W cieniu Ostrej Bramy Gdy dziecko traci wcześnie matkę, w jego sercu pozostaje pusta przestrzeń, której nie wypełni najczulsza nawet miłość innych członków rodziny. Nieraz potrzeba długich lat zmagań, aby przezwyciężyć takie zranienie i móc kochać innych miłością w pełni dojrzałą, wyrozumiałą i współczującą. Józef Kalinowski nie znał swej matki. Zmarła, gdy miał zaledwie kilka dni. Mimo troski głęboko religijnej rodziny przeżywał boleśnie brak czułości, którą dać może jedynie jej serce. Nie wiemy, kto pierwszy podpowiedział małemu Józefowi, że potrzebę macierzyńskiej miłości zaspokoić może Matka Jezusa. Nie wykluczone, że Maryję odkrył sam, gdy podczas częstych wizyt w prowadzonym przez karmelitów bosych Sanktuarium Ostrobramskim w Wilnie, obok którego mieszkał, wpatrywał się w Jej twarz. Subtelne przyciąganie Madonny, czczonej tutaj jako Matka Boża Miłosierdzia, znalazło podatny grunt w sercu młodego chłopca. Wtedy jeszcze nie wiedział, że kilka wieków przed nim, w podobnej sytuacji, prośby o miłość Maryi zanosiła przed Jej obrazem młoda Kastylijka, Teresa de Ahumada (św. Teresa z Avila), po stracie swej matki. Być może to ona wyprosiła Józefowi łaskę powołania do rodziny zakonnej, którą w XVI w. zreformowała. Zanim jednak przyszły Święty założy habit Karmelu Terezjańskiego przyjdzie mu zmierzyć się z wyzwaniami, jakich z pewnością się nie spodziewał. Obejmą one kryzys wiary, dramat przegranego powstania, wieloletnią katorgę i niełatwe szukanie swego miejsca w świecie. Bóg powołując niektóre osoby do ważnych misji w Kościele dopuszcza w ich życiu wiele cierpienia. Ma ono uczynić ich ludźmi wielkiej świętości. Równocześnie jednak, zrodzona w takim cierpieniu miłość ma ubogacić skarbiec Kościoła, z którego czerpać będą niezliczone dusze. Cierpień w życiu św. Rafała nigdy więc nie brakowało. Z biegiem czasu uczył się przeżywać je coraz lepiej uświadamiając sobie, że był ktoś, kto mu w tym wydatnie pomagał. Jedno z jego ulubionych powiedzeń - "Maryja zawsze i we wszystkim", które pojawi się w wieku duchowej dojrzałości, jest wynikiem głębokich maryjnych przemyśleń, podczas których odkrył, że na wszystkich etapach jego życia Maryja stała przy nim zawsze jako Matka dyskretnej obecności. Wierny świadek codziennych zmagań Pomimo licznych życiowych perypetii Józef Kalinowski nigdy nie stracił wiary w Boga. Jego osobiste wspomnienia świadczą jednak, że w czasie studiów w Wojskowej Akademii Inżynierskiej w Petersburgu przeżywał czas oziębłości i związany z nim kryzys życia sakramentalnego. Stan duchowej pustki i rodzący się gdzieś na dnie serca płomień tęsknoty za czymś, czego sam jeszcze nie potrafił określić, poznajemy z jego notatek. "Przejeżdżając pierwszy raz w Petersburgu przed kościołem św. Stanisława, - pisze - przyszła mi myśl zatrzymania się; ukląkłem, jak dzisiaj pamiętam, przy konfesjonale; na nieszczęście był pusty, w kościele nikogo nie było i płacz mnie niezrozumiały ogarnął. Tęsknota jakaś pochłaniała całą istotę" (Józef Kalinowski. Wspomnienia, wydał R. Bender, Lublin 1965, s. 34). Okres długiego poszukiwania powrotnych dróg do zażyłości z Bogiem zakończy spowiedź uczyniona w święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Wybór dnia nie był przypadkowy. Swoje nawrócenie zawdzięczał Jej, gdyż odczuł Ją bardzo mocno przy sobie zanim jeszcze przyjął do serca Chrystusa. W tym trudnym czasie - wyzna - "szczególniej budziło się uczucie ufności w pośrednictwo Matki Najświętszej (...). Jak wszechmocnym wstawiennictwo Najświętszej Panny" (tamże, s. 55). Świadomość, że ma nieustannie przy sobie Maryję okazała się kluczowa dla bolesnych doświadczeń zesłania. Wieloletnia katorga, nałożona na niego zamiast kary śmierci, okazała się "drogą przez mękę", w czasie której wielu utraciło wiarę. Józef nie tylko ją zachował; pomagał wytrwać w niej innym. Jego listy do przyjaciół i rodziny z okresu zesłania pełne są wzmianek o maryjnym nabożeństwie, zawierzeniu, wciąż nowych odkryciach maryjnej opieki. Gdy powrócił do kraju, nie miał najmniejszej wątpliwości, komu to zawdzięcza. Udaje się do Częstochowy, by wypełnić ślub, który uczynił. "Nad ranem, jeszcze przed świtem, byłem w Częstochowie, gdzie bawiłem do południa, spędziwszy tam prawie cały czas na nabożeństwie i powierzchownym obejrzeniu Jasnej Góry. Tłumy ludu zalegały wnętrze osady klasztornej i zapełniały klasztor i kościół. Prawie z niebezpieczeństwem życia dotarłem do kaplicy Matki Boskiej, dla oddania Orędowniczce naszej hołdu (...)" (Listy, list nr 286, wydał Cz. Gil, Lublin 1978, tom I, cz. II, s. 127). W czasie pobytu w Paryżu, jako wychowawca księcia Augusta Czartoryskiego, pogłębia swoją i jego maryjną formację. Często modlą się razem przed ołtarzem Maryi w katedrze "Notre-Dame" i odbywają pielgrzymkę do Lourdes, gdzie Józef prosi Ją o łaskę zgadzania się z wolą Bożą, szczególnie w odniesieniu do życiowego powołania. Maryja nie pozostawiła prośby bez odpowiedzi. Stawia na jego drodze matkę Ksawerę Czartoryską, karmelitankę bosą z krakowskiego klasztoru. Dzięki jej namowom wstępuje do Karmelu Terezjańskiego, który został mu przedstawiony jako Zakon o wielowiekowych maryjnych tradycjach. Po przywdzianiu karmelitańskiego habitu i przyjęciu nowego imienia - Rafał od św. Józefa - pisze do rodziny: "Błogosławiąc rękę Boga, która mię zaprowadziła pod gościnny dach synów Najświętszej Maryi Panny, nic mi nie pozostaje, jak poświęcić się Bogu bez zastrzeżeń i nieodłączanie się od Jezusa Chrystusa przez resztę moich dni (...)" (Listy, list nr 428, tom I, cz. II, s. 326). Szkoła świętości Obserwując życie błogosławionych i świętych, których Kościół wyniósł na ołtarze, dostrzegamy, że w okresie duchowej pełni niewiele mówią o sobie, o tym, co dokonuje się w ich sercach. Jeśli chcemy skraść coś dla siebie z tajemnic ich dojrzałości trzeba nam przyglądnąć się dziełom i pismom tych ludzi. Podobnie jest ze św. Rafałem. Maryjne nabożeństwo świętego Karmelity płonęło w jego sercu zbyt wielkim płomieniem, by mogło się całkowicie ukryć. Uważny obserwator jego życia mógł nieustannie odnajdywać Maryję działającą poprzez swoje narzędzie. Św. Rafał sam zresztą nazywał Ją "Słońcem", a klasztory karmelitańskie "świecznikami", które świętością obyczajów lśnić powinny światłem Jej cnót (Cześć Matki Bożej w Karmelu Polskim, w: Księga pamiątkowa mariańska, Lwów-Warszawa 1905, tom I, ss. 404-405). Do świętości zakonnego życia nie tylko zachęcał jako przełożony czy wizytator karmelitańskich wspólnot. Cechą ludzi duchowo dojrzałych jest nauczanie przykładem. Tak też czynił maryjny apostolat nasz Święty. Maryja jest dla niego szkołą świętości, jest "(...) księgą, w której Słowo Przedwieczne, Chrystus Pan, czytać się daje światu" (Świętymi bądźcie! Konferencje i teksty ascetyczne, Kraków 1987, nr 8, 6). Sumując postać św. Rafała dostrzec można następujące filary jego maryjnego życia i apostolstwa (Sz. Praśkiewicz, "Maryja zawsze i we wszystkim". Duchowość maryjna św. Rafała Kalinowskiego, Kraków 1999, ss. 33-34). Najpierw nawrócenie, które dokonuje się dzięki wstawiennictwu Maryi. Ona doprowadza go do Chrystusa i Jego sakramentów. Następnie wstąpienie do Karmelu, Zakonu Maryi. Święty chce w ten sposób doskonalej służyć Chrystusowi i jedności Jego Kościoła. Dalej świadectwo życia wyrażające się w naśladowaniu Maryi. Pragnie on na tej drodze przekazać bogactwo i skuteczność zatwierdzonego przez Kościół maryjnego nabożeństwa. I wreszcie codzienna wierność charyzmatowi Zakonu Braci Bosych Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel. Wyraża się ona w przyjmowaniu i wykonywaniu, na wzór Maryi, woli Bożej; kontemplowaniu i głoszeniu Słowa Bożego; wskazywaniu, poprzez kierownictwo duchowe, drogi "ad Jesum per Mariam - do Jezusa przez Maryję" (lub "ad Jesum cum Maria - do Jezusa z Maryją"); rozpowszechnianiu nabożeństwa szkaplerza karmelitańskiego, który - jako znak Maryi - uświęca naszą codzienność skierowując jej wydarzenia ku Chrystusowi. Gdyby zapytać o maryjny testament Świętego, z pewnością mogły by nim być następujące jego słowa. "Czcić Najświętszą Dziewicę, oto najważniejsze i najgłówniejsze zadanie dla karmelitów i karmelitanek. Miłujemy Ją wtedy, gdy staramy się naśladować Jej cnoty, Jej pokorę, Jej trwanie w modlitwie; gdy pracujemy nad poprawą naszych błędów, aby być Jej poddanymi. Musimy stale ku Niej zwracać swój wzrok, ku Niej kierować nasze uczucia, pamiętać o Jej dobrodziejstwach i być Jej zawsze wiernymi" (tamże, s. 15). Zwierciadło Boga św. Teresy Benedykty od Krzyża Ze swoim dociekliwym umysłem filozofa św. Teresa Benedykta od Krzyża (Edyta Stein, 1891-1942) zapisuje bogate strony karmelitańskiej historii, duchowości i męczeństwa. Ten niestrudzony poszukiwacz przemierzy różne okresy życia - żydowskiego dziecka, niewierzącej nastolatki, dziewczyny poszukującej, kobiety-filozofa, neofity, wreszcie karmelitanki bosej - by zakończyć je męczeństwem w oświęcimskim obozie zagłady, z miłości do odnalezionej Prawdy i za swój naród. W jej bogatej spuściźnie literackiej, podejmującej tematykę filozoficzną i teologiczną, nie brak jest pięknych, głębokich i w wielu miejscach nowatorskich myśli na temat Matki Chrystusa. Poszukiwania Teresy w kręgu maryjnej tajemnicy nie objęły jedynie pióra i papieru; przerodziły się w szczery podziw i żywe nabożeństwo do Maryi wyrażone w konsekwentnym naśladowaniu Pierwszej Uczennicy Chrystusa. Poszukując Odwiecznej Prawdy i Piękna natrafiła na Niepokalane Zwierciadło, w którym - w sposób doskonały - odbijał się Ten, którego szukała. Krzyż Chrystusa i prawdziwe naśladowanie Maryi Edyta odkrywała tajemnicę Maryi stopniowo. Zbliżała się do niej w miarę pogłębiania swojej oblubieńczej relacji z Chrystusem, bo nikt nie może poznać Jego Matki dopóki On sam nie zaprosi i nie wskaże drogi. Równocześnie jednak, dziwnym Bożym paradoksem, im bardziej poznawała Maryję, tym szybciej zbliżała się do tajemnicy Trójjedynej Miłości, której tak wiele uwagi poświęciła w swoich pismach. Podobnie jak w przypadku innych wielkich przyjaciół Boga tak i w życiu żydowskiej Karmelitanki nie zrozumie się jednej relacji bez drugiej. Powołanie do Kościoła katolickiego, a następnie do Karmelu, przypisuje uprzedzającej łasce Maryi. Chociaż dostrzega, że Matka Chrystusa działa w tajemniczy sposób, bez wahania chce być uległym narzędziem w Jej rękach, bo zna Ona charakter życiowego powołania każdej ludzkiej istoty. "O Matko moja ukochana, Tobie Pan zwierzył tajemnice swego królestwa, Tobie powierzył swe Mistyczne Ciało. Twoje spojrzenie przenika wszystkie czasy; Ty znasz każdego człowieka, wiesz jakie ma zadanie i chcesz mu pomóc. Dziękuję ci, żeś mnie powołała, jeszcze zanim wiedziałam, że to wołanie pochodzi od Ciebie. Nie wiem, co zamierzasz uczynić ze mną dalej. Uważam za wielką niezasłużoną łaskę, że wybrałaś mnie za swe narzędzie. Pragnę być w Twych rękach narzędziem uległym" (E. Stein cyt. za J. I. Adamska, Mądrość miłości, Tczew-Pelplin 1998, s. 159). Tę modlitewną refleksję odnajdujemy w notatkach Edyty z rekolekcji przed profesją wieczystą. Modlitwy ludzi wielkiego ducha, które Opatrzność zachowała dla nas pomimo upływu czasu, są nieocenionym bogactwem. Nie tylko służą naszej formacji lecz mówią dużo o tym, jak przemierzali oni drogi doczesnego życia. Najważniejsze spotkanie Świętej z Maryją dokonało się pod krzyżem Chrystusa; odkryła tutaj i odniosła do siebie misterium, a zarazem dar, Jej macierzyńskiej miłości. "Jej serce było tak szeroko otwarte jak ramiona Syna, który z krzyża wszystko do siebie przygarnął. Maryja pod krzyżem przyjęła dziedzictwo Syna i - jako Matka Odkupiciela - wszystkich wzięła do swego Serca" (tamże, s. 159). Od tego czasu "znać Matkę Jezusa" oznaczało dla Edyty najpierw oddać się Jej bez zastrzeżeń, gdyż "(...) Maryja nie wypełni swego macierzyństwa tam, gdzie się Jej człowiek nie zawierzy" (Kobieta. Jej zadanie według natury i łaski, tłum. J. I. Adamska, Tuchów 1995, s. 185), a następnie doskonale naśladować. W naśladowaniu zaś - wyjaśnia - idzie nie tyle o zewnętrzne zwyczaje, które są zawsze czymś drugorzędnym, ale o odwagę, by dać się Jej prowadzić poprzez wiarę i bez zastrzeżeń. Taki sposób formacji wybrał dla nas sam Bóg. Naśladowanie Niewiasty z Nazaretu Edyta rozumie przede wszystkim jako wejście w misterium cierpienia. Na Golgocie, pod krzyżem Jezusa, dostrzega Maryję w niepojętym uniżeniu, doskonale zjednoczoną i upodobnioną do swego Syna: "Dzisiaj stałam z Tobą pod krzyżem / I pojęłam tak jasno, jak nigdy, / Że pod krzyżem zostałaś naszą Matką" (Myśli Edyty Stein, tłum. M. Hoffmann, Warszawa 1998, s. 82). W takim też kluczu odczytuje swoje powołanie do Karmelu. Zakonne imię - Benedykta od Krzyża - tłumaczy sobie jako "błogosławiona przez krzyż", nie przypuszczając wówczas, że to błogosławieństwo bardzo szybko zrealizuje się w jej życiu w całej pełni. Nie znając jeszcze formy czekającej ją śmierci, w maryjnym duchu i z uprzedzającą miłością wypowiada względem niej fiat, przyjmując wszystko, co wybrał Bóg. Podobnie jak jej niedościgniona Mistrzyni otwiera szeroko serce, by pomieścić w nim ludzi i ich sprawy. "Już teraz przyjmuję śmierć taką, jaką mi Bóg przeznaczył, z doskonałym poddaniem się Jego woli i z radością. Proszę Pana, by zechciał przyjąć moje życie i śmierć na swoją cześć i chwałę, za wszystkie sprawy Najświętszego Serca Jezusa i Maryi, za święty Kościół, szczególnie w intencji zachowania, uświęcenia i doskonałości naszego świętego Zakonu, za Karmel w Kolonii i Echt, w duchu ekspiacji za niewiarę ludu żydowskiego, aby Pan został przez nich przyjęty, aby nadeszło Jego chwalebne królestwo, na uproszenie ratunku dla Niemiec, o pokój świata, wreszcie za moich bliskich, żywych i umarłych, za wszystkich, których mi Bóg dał, aby nikt z nich nie zginął" (tamże, s. 72). Zapisując swój akt ofiarowania Edyta pozostawiła nam ślad mówiący o głębokim zjednoczeniu z Chrystusem ukrzyżowanym, do którego doprowadziło ją wierne naśladowanie Bolejącej Matki. Nowa Ewa i Jej potomstwo Głównym źródłem, z którego Edyta czerpie materiał do przemyśleń o Maryi są dogmaty. Szczególnie interesuje ją dogmat o Niepokalanym Poczęciu. Z racji swego żydowskiego pochodzenia ma również do dyspozycji ogromnie bogaty świat biblijnych tradycji. Odkrywa go na nowo i odczytuje w zupełnie innym świetle wraz z przyjęciem wiary katolickiej. Mesjasz i Jego Matka nie są już anonimowymi postaciami bliżej nie określonej przyszłości. To Chrystus - jej osobisty Zbawiciel i Maryja - ucieleśnienie czułości i macierzyńskiej miłości Boskiego Serca, historyczne osoby o historycznych imionach. Do dyspozycji wnikliwego umysłu Edyty staje teraz długi szereg biblijnych kobiet: Ewa - matka wszystkich żyjących, Niewiasta z Księgi Rodzaju, której potomstwo zmiażdży głowę węża, królowa Estera, matka izajaszowego Emmanuela i wiele innych. Każda na swój sposób pomaga jej zgłębić coś z misterium Niepokalanej dopełniając obraz apokaliptycznej Niewiasty z Nowego Testamentu. Maryja to przede wszystkim nowa Ewa, Matka kochająca i rodząca ludzi do świętości w zupełnie nowy sposób. Oprócz Niej - snuje swe rozważania Edyta - żadna kobieta nie objawia kobiecej natury w jej pierwotnej czystości. Każda inna nosi w sobie coś z dziedzictwa pierwszej matki z ogrodu Eden i musi znaleźć drogę od niej do Maryi. Nowa Ewa "stała się Matką wszystkich odkupionych; jak macierzysta komórka, z której powstają ciągle nowe komórki, miała Ona budować i wznosić żywe miasto Boga. Ta zakryta przed wszystkimi tajemnica została objawiona św. Janowi, gdy z Dziewicą-Matką stał pod krzyżem i był Jej dany za syna" (Z własnej głębi. Wybór pism duchowych. Kraków 1978, t. II, s. 157). Ludzie zrodzeni duchowo przez Nową Ewę są mocnymi filarami społeczności Kościoła. Mają tę bezcenną cechę, że budując życie na zawierzeniu Maryi nie poddają się przeciętności, powszechnemu zepsuciu i błędnym trendom. "Na choroby naszego czasu - rozdarcia wewnętrzne, brak zdrowych zasad i przekonań, bezustanny pośpiech, wysiłek zagłuszenia niedosytu wewnętrznego i niezadowolenia - lekarstwem są ludzie, którzy stoją mocno przy Maryi, opierając się na fundamencie wieczności, i nie dają się zachwiać w swoich poglądach i działaniu przez zmienne i modne opinie, teorie i błędy" (Myśli Edyty Stein, s. 77) - stwierdza Edyta. Sama zresztą doświadcza, że bliskość Maryi zapewnia jej dostęp do nieograniczonych zasobów daru mądrości, który jak sól zachowuje w ludzkich sercach i umysłach zdrową naukę Chrystusa i Jego pasterzy. Sponsa Christi Rozmyślając nad dziejami zbawienia Edyta podziwia niepojętą mądrość Boga, który odważył się zaufać człowiekowi dopuszczając go do współpracy z sobą. Fascynuje ją rola kobiet w tym dziele. Dostrzega je na wszystkich etapach zbawienia, a szczególnie w epizodzie z rajskiego ogrodu i w zapowiedzi zwycięskiej apokaliptycznej walki. Te dwa krańcowe dla ludzkich dziejów wydarzenia skrywają misję Maryi, kobiety doskonałej. Historia Jej wybrania i powołania rzuca światło na ziemskie drogi wszystkich kobiet ukazując Boży zamysł względem ich życia. "Tajemnicza zapowiedź zwycięskiej walki kobiety z wężem i jej wypełnienie się w zwycięstwie, jakie odniosła Królowa wszystkich kobiet w imię całej ludzkości, tłumaczy może ową szczególną wrażliwość kobiecej natury na dobro moralne i wstręt do tego, co niskie i pospolite - będącą jednocześnie jej obroną przed pokusą zatonięcia w zmysłowym i płytkim życiu. Łączy się z tym także jej uwrażliwienie na sprawy Boże, na osobisty kontakt z Panem, tęsknota i gotowość, by dać się całkowicie wypełnić przez Jego miłość i pozwolić Mu sobą pokierować" (tamże, s. 45). W teologii kobiety uwaga Edyty skupia się przede wszystkim na misterium oblubieńczej miłości względem Chrystusa. Z racji swego nadprzyrodzonego i naturalnego obdarowania kobieta powołana jest, na wzór Maryi, by objawić światu najczulszą strunę w odwiecznym Sercu Boga - macierzyński aspekt Jego miłości. Posiada bowiem zdolność wyczuwania tej subtelnej miłości i przekazywania jej na drodze rodzenia, nie tylko naturalnego, ale przede wszystkim duchowego. "W osobie Maryi powołał Pan kobiety wszystkich czasów do najbardziej intymnego zjednoczenia z sobą i wybrał je na posłanki swej miłości, na głosicielki swej woli nawet wobec królów i papieży, na prekursorów przygotowujących drogi Jego panowania w sercach ludzkich. Nie ma powołania wyższego nad sponsa Christi - nad oblubienicę Chrystusa - i dla kogo ta droga stoi otworem, nie pragnie żadnej innej" (tamże, s. 50). W misji przekazywania leczącej i uzdrawiającej ludzkie serca miłości Święta widzi szkielet życiowego powołania kobiety, również karmelitanki, na którym buduje się cała reszta. Takiej miłości, czerpanej z bliskości Chrystusa, nie powstrzymają żadne ograniczenia klauzurowej codzienności. Wręcz przeciwnie - pisze Edyta. Dusze poświęcone Bogu i trwające z Nim na poufnej rozmowie "wpływają na bieg wypadków w historii Kościoła, odnawiających oblicze ziemi. Wzorem im jest Najświętsza Dziewica, przechowująca w swym Sercu objawione Jej przez Boga słowa. W duszach tych odżywa ciągle na nowo Arcykapłańska Modlitwa Chrystusa. Ze szczególnym upodobaniem obierał sobie Pan jako narzędzia do dokonania wielkich spraw w Kościele dusze dziewicze, które na wzór Jego Matki zdolne były siebie całkowicie przekreślić, a zatopić się w życiu i cierpieniach Chrystusa" (tamże, s. 102). Notując te przemyślenia Edyta odnosi je przede wszystkim do siebie. Nie wiemy, jakie były jej ostatnie refleksje w komorze gazowej. Możemy być jednak pewni, że to, co myślała, było arcykapłańską modlitwą, w której - tak jak Maryja pod krzyżem - bardziej niż słowami modliła się za innych swoją niezłomną do końca postawą. Brama niebios św. Elżbiety od Trójcy Przenajświętszej W Karmelu Terezjańskim do dziś istnieje zwyczaj nadawania predykatu - drugiego imienia temu kto przyjmuje habit zakonu. Jest to wezwanie umieszczane po imieniu chrzcielnym. Oddaje ono tajemnicę, w świetle której osoba pragnie przejść swoje życie. Z końcem dziewiętnastego stulecia do Karmelu w Dijon wstępuje młoda panna, Elżbieta Catez (1880-1906), córka oficera armii francuskiej, przyjmując zakonne imię Elżbieta od Trójcy Przenajświętszej. W swoim predykacie odczytuje zaproszenie do wejścia w misterium odwiecznej Trójcy. Bierze na serio zapewnienie Chrystusa, że w duszy człowieka ochrzczonego zamieszkuje Troisty Bóg. Otrzymane powołanie zawierza Maryi - Bramie niebios. Tak Ją najchętniej nazywa, gdyż przez Nią wiedzie droga do wnętrza Trójcy. Uczy się pilnie od swej Matki, bo tak jak Ona chce być żywym mieszkaniem Wszechmocnego, chce doskonale dźwigać swój krzyż, chce całkowicie należeć do Chrystusa, a przez swą klauzurową codzienność stać się uwielbieniem "moich Trzech", "mojego Wszystko", "mojej Szczęśliwości" - jak nazywa Boga. Tajemnica wewnętrznego życia Maryi Powołanie do Karmelu Elżbieta odkryła w sobie już w wieku siedmiu lat. Przyciągał ją nieodparcie niewielki klasztor karmelitanek bosych znajdujący się zaledwie 200 metrów od jej rodzinnego domu, z czego nie omieszkała zwierzyć się swej matce. Pani Maria nie chciała o tym słyszeć wiążąc przyszłość swej pierworodnej córki z karierą muzyka. W wieku kilkunastu lat Elżbieta zbiera bowiem pierwsze nagrody dobrze zapowiadającej się pianistki. W domu nie ma więc żadnych rozmów o powołaniu zakonnym aż do wieku pełnoletności, kiedy to matka udziela ostatecznie swego pozwolenia. Czas oczekiwania Elżbieta poświęca sekretnym rozmowom z ukochanym Bogiem, którego adoruje w swym sercu od czasu Pierwszej Komunii św. Pogłębia swą modlitwę i zażyłość z Maryją. Fragmenty jej Dzienniczka z tego okresu zawierają wyraźne wzmianki o oddaniu się Maryi i ponawianiu tego aktu w każde Jej święto. Kiedy przekroczy próg klauzury z niekłamaną szczerością powie, że to "Niepokalana Dziewica dała mi habit Karmelu". W różnych notatkach i zapiskach ujawnia skrywaną w sercu miłość i podziw do Niej. "Płaczę z radości na myśl, że ta pogodna i promienna Istota, Maryja, jest moją Matką. Cieszę się z Jej piękności jak dziecko kochające swą matkę. Czuję do Niej bardzo wielki pociąg i obrałam Ją za Królową i Strażniczkę mego nieba" (Myśli i słowa, Kraków1998, tłum. J. E. Bielecki, s. 165). Pragnąc zrealizować swoje powołanie, by jak Maryja stać się żywym mieszkaniem Trójcy i "uwielbieniem Chwały" z podziwem patrzy na swą Matkę czerpiąc naukę mądrości z źródła najlepszej jakości. Jak bardzo urzeka ją w tym względzie Maryja mówi fragment zapisków z ostatnich rekolekcji. "Niewątpliwie po Jezusie Chrystusie - oczywiście uwzględniając odległość, która dzieli byt skończony od nieskończonego - istnieje pewna Istota, która także była wielkim uwielbieniem Majestatu Trójcy Świętej i w pełni odpowiedziała na Boże wybranie, o którym mówi Apostoł. Ona zawsze była czysta, nieskalana i nienaganna w oczach po trzykroć świętego Boga. Jej dusza jest bardzo prosta, a poruszenia Jej są tak głębokie, że nie można ich dostrzec. Zdaje się odtwarzać na ziemi życie właściwe Istocie Bożej, Bytowi niezłożonemu. Zarazem jest tak przejrzysta i promieniejąca, że można Ją wziąć za samo światło. Tymczasem Ona jest tylko Zwierciadłem Słońca sprawiedliwości, jest Speculum Iustitiae!..." (tamże, s. 181). W Maryi Elżbieta kontempluje przede wszystkim Jej niepojętą głębię w wydarzeniu Zwiastowania. Obrazek z tym motywem, który otrzymała w czasie profesji, umieszcza w swej celi i często kontempluje. Dostrzega, że skarb największej piękności i świętości Opatrzność Boża zakryła płaszczem prostoty i prozaicznej codzienności Nazaretu. W głębiach duszy Maryi, których nie może dosięgnąć żaden anioł czy święty, dokonywały się rzeczy wielkie. Trójca czyniła z Niej swe niepokalane mieszkanie. Ona z kolei uczestniczyła, jak nikt inny, w rodzinnym życiu Wiecznego Boga. To wewnętrzne życie Maryi Elżbieta nie tylko podziwia. Czyni wiele wysiłków, by je naśladować, bo jest to wzór dla wszystkich dusz kontemplacyjnych. "Wydaje mi się, - notuje w czasie rekolekcji - że postawa Najświętszej Dziewicy podczas miesięcy, które upłynęły od Zwiastowania do Narodzenie Jezusa, jest wzorem dla dusz wewnętrznych, istot, które Bóg wybrał, aby żyły wewnątrz siebie w bezdennej wprost głębi. Z jakimże spokojem, z jakim skupieniem Maryja podchodziła do wszystkiego, wszystko wykonywała! Nawet jak najbardziej pospolite sprawy były przez Nią przebóstwiane! We wszystkim bowiem Najświętsza Dziewica uwielbiała dar Boży" (tamże, s. 172). Z pewnością nie jeden raz przez myśl Elżbiety przebiegały słowa Psalmisty "Głębia przyzywa głębię hukiem Twych potoków" (Ps 42, 8). Czuła, że nieogarniona przestrzeń Troistego Boga przyzywa głębię jej nicości, i że nie musi się Jej bać, bo wcześniej był ktoś - "Istota niepokalana i czysta", która Głębi tej całkowicie zaufała i w Niej się pogrążyła. Elżbieta - "dom Boży" W dniu Pierwszej Komunii św. pani Maria zabiera córkę do klasztoru karmelitanek, by przedstawić ją wspólnocie. Po wypowiedzeniu swego imienia Elżbieta usłyszy z ust przeoryszy: "A więc jesteś domem Bożym, bo twoje imię to właśnie znaczy". Słowa te, wypowiedziane w czasie grzecznościowej konwersacji, musiały zapaść bardzo głęboko w jej serce. Będą jakby dodatkowym potwierdzeniem odsłaniającego się stopniowo życiowego powołania - by tak jak Maryja, stać się domem Najświętszej Trójcy. W Karmelu całą swoją formację skupia właśnie na tym. "Święto Trójcy Przenajświętszej - pisze - jest tak bardzo moim świętem. Dla mnie nie ma jemu równego. Jest ono typowo karmelitańskim świętem, gdyż jest świętem milczenia i adoracji. Jeszcze nigdy tak dobrze nie zrozumiałam tej Tajemnicy i zarazem pełni powołania, które zawiera się w moim imieniu..." (tamże, s. 91). Elżbieta odczytuje w nim zaproszenie, by zasiąść z Bogiem przy jednym stole, w domu swego serca. Prowadzić dusze do głębokiej zażyłości z Trójcą - to jej misja jako karmelitanki. Realizować ją będzie, jak zapewnia, również i z nieba. Będzie nakłaniać dusze do skupienia wewnętrznego, będzie pomagać im lgnąć do Boga w prostym dziecięcym geście, będzie strzec w nich wewnętrznego milczenia, a wszystko po to, by coraz bardziej odbijały w sobie Boga i w Nim się przekształcały. Z Matką pod krzyżem Jezusa Elżbieta pozostawiła po sobie wiele pięknych i teologicznie głębokich rozważań o Maryi. Są one szczególnie cenne, gdyż głębia duchowego życia Błogosławionej budowana jest na wierze. W jej życiu nie znajdziemy żadnych mistycznych doświadczeń czy nadzwyczajnych wydarzeń. Staje się przez to bardzo bliska tym wszystkim, którzy odczuwają wołanie swej wewnętrznej głębi i kroczą ku niej drogą prostej wiary. To wędrowanie napotyka wcześniej czy później na tajemnicę krzyża. Podobnie jak Maryja, Karmelitanka z Dijon wspina się na wzgórze Golgoty. Ma to miejsce szczególnie w końcowym okresie życia, gdy stara się w całej pełni wejść w misterium krzyża. W następstwie gruźlicy cierpi na chorobę Addisona, wtedy nieuleczalną, gwałtowne bóle głowy, bezsenność, przewlekłą chorobę nadnerczy i komplikacje żołądkowo-jelitowe. Prawie zupełnie nie może się odżywiać, co prowadzi do wyczerpania i śmierci. Odkrywa nieoczekiwanie, że na dnie tego kielicha goryczy jest dziwna słodycz i pragnienie cierpienia. Notatki z jej ostatnich rekolekcji wspominają o pięknej wymianie z Jezusem. Wstępuje zamiast Niego na krzyż, by przedłużać misję zbawiania ludzkości. W pejzażu Kalwarii tylko jeden element nie ulega zmianie. Pod krzyżem wciąż mężnie i bohatersko stoi Maryja, gdy tymczasem - pisze Elżbieta - "Mistrz mówi do mnie: Oto Matka twoja. W ten sposób dał mi Ją za Matkę... Teraz zaś, gdy powrócił do Ojca, mnie zamiast siebie umieścił na krzyżu, abym dopełniła w moim ciele braki udręk Chrystusa dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół. Najświętsza Dziewica wciąż tam stoi, aby uczyć mnie cierpieć tak jak Ona, aby do mnie przemawiać i przekazywać mi ostatni śpiew Jego duszy, którego nikt, oprócz Niej, Matki, nie mógł usłyszeć" (tamże, s. 183). Najkrótsza droga do wieczności wiedzie przez krzyż. Elżbieta wyczytała to w życiu Maryi wielokrotnie. Jest więc pewna, że solidarność z niebieską Matką w cierpieniu otworzy jej drzwi do domu odwiecznej Trójcy. "Prawdopodobnie za dwa dni - zaświadcza przed śmiercią - będę na łonie moich Trzech. Jakież to zachwycające! Najświętsza Panna, ta Istota cała promienna, cała czysta czystością samego Boga, weźmie mnie za rękę i wprowadzi do nieba" (tamże, s. 206). Maryjne przesłanie Elżbiety jest prosty: miłość Niepokalanej nigdy nie zawodzi, jest wierna aż po śmierć. Trzeba jej tylko zaufać i oddać się całkowicie.

Karmel i jego symbolika

Share this: