o. Jerzy Zieliński OCD, Maryja w historii i duchowości Karmelu
Karmelitańska wyobraźnia maryjna
Obserwując rozwój karmelitańskich związków z Maryją dostrzegamy, że ewoluują one – zarówno na płaszczyźnie historycznej, jak i w teologicznej refleksji – w kierunku coraz doskonalszego oddania się Matce Jezusa. Karmel nie od razu wypowiedział formułę, że żyje “dla Maryi, w Maryi, z Maryją i przez Maryję”, niemniej sposób w jaki odnosił się do Niej na przestrzeni wieków doprowadził go do tego właśnie sformułowania.
Tajemnica maryjnej przygody Zakonu podobna jest do historii wspomnianego wcześniej gorczycznego ziarna, które wrzucone w ziemię wyrasta na krzew przypominający niewielkie drzewo (Mt 13, 31-32). To malutkie ziarno wrzucone przez Bożą Opatrzność w płodną glebę wzgórz Karmelu symbolizuje maryjny wymiar życia anonimowych, ale jakże bliskich karmelitańskim sercom, bizantyjskich pustelników. Przez wiele wieków w zapomnieniu i ciszy wzgórz, jakby w ziemi, czekało na czas swego kiełkowania. Czas ten nadszedł wraz z organizowaniem się pierwszej karmelitańskiej wspólnoty oficjalnie promującej maryjny wymiar swej duchowości.
Karmel nie uprawiał mariologii wyłącznie jako dyscypliny teologicznej. Nie zajmował się Maryją tylko od strony teoretycznej wiedzy o Niej. Od samych początków zainteresowanie Jej osobą miało charakter praktyczny i było sprawą jego tożsamości. Mariologia jest dla Karmelu czymś więcej niż naukową wiedzą o Maryi, to tajemnica “wzięcia Jej do siebie” (Mt 1, 20), a więc sprawa jakości życia karmelitańskiego, sprawa realizacji charyzmatu powierzonego Zakonowi.
W maryjnej literaturze Zakonu funkcjonuje pojęcie “karmelitańskiej wyobraźni maryjnej”. Obejmuje ono całość doświadczenia osoby Maryi przez Karmel, a to jest coś znacznie większego i głębszego niż tylko doktryna o Niej. Karmelitańska wyobraźnia maryjna to duchowa i historyczna przestrzeń Zakonu, w której nastąpiło jego związanie się z Matką Jezusa. Przybierało ono różne formy dając początek czterem wyobrażeniom Maryi: jako Patronki czyli Pani miejsca (XIII i XIV w.), Matki (XIV w.), Siostry i Dziewicy Czystego Serca (XV w.). Oczywiście nie chodzi tutaj o same pojęcia, bo te są przecież uniwersalne, ale o treści, jakich dopatrywali się w nich karmelici.
Przyglądając się powyższym wyobrażeniom w kolejności ich pojawienia się dostrzegamy, że na płaszczyźnie relacji do Matki Bożej każde kolejne jest doskonalsze od poprzedniego. Uwidacznia się tutaj rozwój formy oddania Zakonu przebiegający od relacji opartej na feudalnej zasadzie “Pani i jej wasale”, poprzez doświadczenie bardziej rodzinnych relacji macierzyńskich i siostrzanych, aż po mistyczny charakter przynależności skupiający uwagę Karmelu na tajemnicy czystości serca.
