Snując w roku stulecia niepodległości naszą refleksję nad wkładem Kościoła w życie Narodu, przywołajmy także świętych, błogosławionych i kandydatów na ołtarze, którzy są naszymi rodakami, lub byli z Polską związani. Niech to pomaga nam także w stulecie niepodległości prześledzić historię naszej Ojczyzny niejako poprzez ich pryzmat. A ponieważ jest ich bardzo dużo, przywołajmy dzisiaj tych od początków chrystianizacji naszych ziem, aż do końca pierwszej wojny światowej i odzyskania niepodległości, właśnie sto lat temu.

Otóż, nie wiemy w stu procentach (chociaż niektórzy tak twierdzą), czy żyjący w IX wieku bracia Cyryl (zm. 869) i Metody (zm. 885), chrystianizowali ziemie polskie. Wiemy, że dotarli do ówczesnego państwa wielkomorawskiego.

Pierwsi święci, którzy na pewno przebywali na ziemiach polskich to Czech – św. Wojciech (ok. 956-997), patron Polski, oraz Niemiec – św. Bruno z Kwerfurtu (974-1009), a nadto – także Czech – przyrodni brat św. Wojciecha – bł. Radzim Gaudenty, pierwszy arcybiskup gnieźnieński. Zaś pierwszych świętych Polaków spotykamy wśród Pięciu Braci Męczenników z Międzyrzecza, zamordowanych w 1003 r. Byli to Izaak, Mateusz i Krystyn. Wraz z nimi oddali życie dwaj Włosi: Benedykt z Benewentu i Jan z Wenecji.

Kolejni święci polscy, to pustelnicy Andrzej Świerad i Benedykt; pierwszy zmarł ok. 1034 r. a drugi w 1037 r. Patronem Polski, obok wspomnianego już św. Wojciecha, jest św. Stanisław ze Szczepanowa (ok. 1035-1079), biskup krakowski i męczennik. Należy nadto odnotować związanego z Krakowem św. Władysława (zm. 1095), króla węgierskiego.

Wiek XII i XIII przyniósł nam kolejnych świętych. Trzeba tu przywołać najpierw postać św. Ottona z Bambergu (ok. 1061-1139), apostoła Pomorza. Za nim podąża wielu świętych i błogosławionych, związanych z dynastią Piastów. Są to św. Jadwiga Śląska (zm. 1243), św. Kinga (zm. 1292), bł. Jolanta (zm. 1298) i bł. Salomea (zm. 1268). W tym roku przypada 750. lecie jej śmierci i zostanie dokonana rekognicja kanoniczna jej relikwii, spoczywających w bazylice ojców franciszkanów w Krakowie.

W tych wiekach, za świętymi Piastami, podążają także: św. Jacek Odrowąż (zm. 1257), dominikanin; bł. Bogumił (zm. 1203), arcybiskup gnieźnieński, pustelnik; bł. Czesław (zm.1242), dominikanin; bł. Wincenty Kadłubek (zm. 1223), biskup krakowski, cysters, autor „Kroniki polskiej”; bł. Sadok i 48 Towarzyszy, dominikanów sandomierskich, którzy ponieśli męczeństwo z rąk Tatarów w roku 1259 lub 1260. Wtedy żyła także bł. Bronisława (zm. 1259), norbertanka. Nie zapominajmy też, że w 1183 r. zostały przywiezione do Krakowa relikwie św. Floriana.

W wieku XIV spotykamy dwie święte niewiasty: św. Jadwigę Królową (1374-1399) i bł. Dorotę z Mątowów (1347-1394), matkę, stygmatyczkę i mistyczkę.

Na początku XV wieku, w roku 1409 zmarł bł. Jakub Strepa (Strzemię), arcybiskup halicko-lwowski. W tymże XV wieku, zwanym „felix saeculum Cracoviae”, żyło w królewskim mieście grono przyszłych świętych i błogosławionych: św. Jan Kanty, profesor Akademii Krakowskiej (zm. 1473); św. Szymon z Lipnicy, bernardyn (zm. 1482); św. Stanisław Kazimierczyk, kanonik regularny laterański (zm. 1489), a ponadto przedstawiciel dynastii Jagiellonów, św. królewicz Kazimierz (zm. 1484). Nie można pominąć tutaj, żyjących w tym okresie świątobliwych mężów krakowskich, zwanych błogosławionymi. Są nimi: Izajasz Boner, augustianin (zm. 1471); Michał Giedrojć, kanonik regularny (zm. 1485); Świętosław Milczący, mansjonarz przy kościele mariackim (zm. 1489).

W XV wieku żyli także, chociaż poza Krakowem, dwaj wyniesieni na ołtarze bernardyni: św. Jan z Dukli (zm. 1484) i bł. Władysław z Gielniowa (zm. 1505). Marcin Baroniusz i inni autorzy żywotów świętych przywołują także zapomnianego dziś, a żyjącego na przełomie XIV i XV wieku bł. Stanisława Bydgostę, karmelitę z Bydgoszczy.

Kolejny, XVI wiek w dziejach naszej Ojczyzny, nazywanym „złotym wiekiem”, dał nam św. Stanisława Kostkę (1550-1568), patrona młodzieży i patrona tego roku, przypadającego w 450. lecie jego śmierci; bł. Reginę Protmann, założycielkę sióstr katarzynek w Braniewie (1552-1613) i bł. Zofię z Maciejowskich Czeską (1584-1650), założycielkę sióstr prezentek w Krakowie. W tym wieku żył także Stanisław Hozjusz (1504-1579), którego nazywano „alterum Poloniae Stanislaum – drugim polskim Stanisławem”. Ten biskup warmiński był m.in. ojcem soboru trydenckiego. Jego proces beatyfikacyjny jest w toku. Współczesnym Hozjuszowi, choć nieco młodszym, był ks. Piotr Skarga (1536-1612), kaznodzieja sejmowy, od kilku lat objęty postępowaniem kanonicznym, zmierzającym do wyniesienia go na ołtarze. Nadto świątobliwym mnichem tego czasu był sł. B. Bernard z Wąbrzeżna (1575-1603), młody benedyktyn z opactwa w Lubiniu.

Jeśli chodzi o wiek XVII, to należy najpierw zauważyć kwestię reformy praktyki kanonizacyjnej, dokonanej przez papieża Urbana VIII 5 lipca 1634 r., kiedy to do wyniesienia na ołtarze nie wystarczało stwierdzenie istnienia kultu sług Bożych, ale należało przedstawić ich heroiczne cnoty, opinię świętości i nadzwyczajne łaski, tj. cuda. W tym czasie zostały w pewnym sensie zawieszone sprawy kanonizacyjne wielu naszych rodaków i rodaczek z minionych wieków, jak chociażby: cysterskiej męczennicy Benigny z Trzebnicy (zm. 1241); biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża (zm. 1229); franciszkanina Jana Lobdowczyka, patrona żeglarzy (zm. 1264); Jana Prandoty, biskupa krakowskiego (zm. 1266); wdowy i pustelnicy Juty z Chełmży (zm. 1260); Nankera Kołdy, biskupa krakowskiego i wrocławskiego (zm. 1341); dominikanki Ofki (Eufemii) z Raciborza (zm. 1359); paulina Erazma Stanisława Oporowskigo (zm. 1552); bernardyna Rafała z Proszowic (zm. 1534) i benedyktynki Magdaleny Mortęskiej (1554-1631). Zauważmy, że proces Ofki podjęła w ostatnich latach diecezja opolska, a w Toruniu wprowadzono w 2016 r. dochodzenie diecezjalne w sprawie beatyfikacji M. Mortęskiej.

Należy pamiętać, że XVII wiek był dla Polski czasem wojen prawie ze wszystkimi sąsiadami, także czasem potopu szwedzkiego z cudowną obroną Jasnej Góry, dzięki przeorowi Augustynowi Kordeckimu (1603-1673). Niektórzy autorzy (np. F. Koneczny) sławią także cnoty hetmana Stanisława Żółkiewskiego (1547-1620), znanego z bitwy pod Cecorą, gdzie poniósł śmierć. W XVII zakończyli życie doczesne: św. Jan Sarkander (1620); św. Melchior Grodziecki (1619); św. Jozafat Kuncewicz (1623) i św. Andrzej Bobola (1657). W XVII stuleciu żył także niedawno kanonizowany Stanisław Papczyński (1631-1701), założyciel zakonu marianów, a także sł. B. Teresa Marianna Marchocka (1603-1652), karmelitanka bosa, której proces beatyfikacyjny jest w toku. Hagiografia polska (Poznań 1972), odnotowuje z tego okresu także postać ks. Wojciecha Męcińskiego (1598-1643), jezuickiego misjonarza na Dalekim Wschodzie, męczennika w Japonii.

Wiek XVIII, to stulecie wręcz tragiczne w dziejach naszej Ojczyzny: to czas zdrady narodowej – Targowicy; to wiek rozbiorów i utraty niepodległości. Wśród świątobliwych postaci tego okresu znajdujemy tylko bł. Rafała Chylińskiego (1690-1741), franciszkanina konwentualnego, opiekuna chorych, i sługę Bożego Kazimierza Wyszyńskiego (1700-1755), marianina.

Czasy rozbiorowe, zwłaszcza druga połowa wieku XIX, przyniosły Polsce fundacje nowych zgromadzeń zakonnych, męskich i żeńskich przez świątobliwych zakonodawców. I tak: św. Zygmunt Szczęsny Feliński (1822-1895) założył zgromadzenie sióstr franciszkanek Rodziny Maryi; św. Albert Chmielowski (1845-1916), który stanął u początków zgromadzenia braci albertynów, a wspólnie z bł. Bernardyną Jabłońską (1878-1940) – założył zgromadzenie sióstr albertynek; św. Rafał Kalinowski (1835-1907) odnowił na ziemiach polskich zakon karmelitów bosych; św. Zygmunt Gorazdowski (1845-1920) założył zgromadzenie sióstr józefitek, a bł. Bronisław Markiewicz (1842-1912) – zgromadzenie michalitów i wraz ze sł. B. Anną Kaworek (1872-1936) – michalitek; bł. Edmund Bojanowski (1814-1871) jest założycielem zgromadzeń sióstr służebniczek; bł. Jerzy Matulewicz (1871-1927) odnowił księży marianów, a sł. B. Wojciech Baudiss (1842-1926) – zakon bazylianów; bł. Bolesława Lament (1862-1946) założyła zgromadzenie sióstr misjonarek św. Rodziny; bł. Franciszka Siedliska (1842-1902) jest założycielką zgromadzenia sióstr nazaretanek; bł. Kolumba Gabriel (1858-1926) założyła zgromadzenie benedyktynek od Miłości, bł. Marcelina Darowska (1827-1911) wspólnie z sł. B. Józefą Karską (1823-1860) założyły zgromadzenie niepokalanek; bł. Maria Angela Truszkowska (1825-1899), przy pomocy bł. Honorata Koźmińskiego, założyła zgromadzenie felicjanek; bł. Maria Karłowska (1865-1935) – zgromadzenie pasterek od Opatrzności Bożej, bł. Maria Teresa Franciszka Ledóchowska (1863-1922) – zgromadzenie klawerianek; bł. Maria Merkert (1817-1872) – zgromadzenie elżbietanek; sł. B. Kolumba Białecka (1838-1887) odnowiła polskie dominikanki czynne; bł. Celina Borzęcka (1833-1913) i sł. B. Jadwiga Borzęcka (1863-1906), matka i córka, stanęły u genezy zgromadzenia sióstr zmartwychwstanek, a sł. B. Maria Teresa Dudzik (1860-1918) – zgromadzenia franciszkanek błogosławionej Kunegundy; sł. B. Antonina Mirska (1822-1905) założyła siostry opatrznościanki, bł. Klara Szczęsna (1863-1916) jest współzałożycielką sióstr sercanek, bł. Małgorzata Łucja Szewczyk (1828-1905) – serafitek, sł. B. Maria Walentyna Łempicka (1833-1918) – klasztoru klarysek od wieczystej adoracji w Kętach, a sł. B. Maria Ludwika Nałęcz-Morawska (1842-1906) – rodziny sióstr klarysek od wieczystej adoracji we Lwowie; sł. B. bp Wincenty Kluczyński (1847-1917) powołał do życia zgromadzenie sióstr od Aniołów, czy wreszcie wspomniany już bł. Honorat Koźmiński (1829-1916), w latach 1874-1895 założył 26 zgromadzeń zakonnych. Na ołtarze zmierzają spośród nich m.in. Kazimiera Gruszczyńska (1848-1927), Róża Godecka (1861-1937), Franciszka Witkowska (1866-1895) i Hilaria Główczyńska (1888-1939).

Na emigracji w Paryżu, powstało natomiast zgromadzenie zmartwychwstańców, u zarania którego stoją słudzy Boży: Bogdan Jański (1807-1840), Piotr Semenenko (1814-1886), Hieronim Kajsiewicz (1812-1873) i urodzony nieco później Paweł Smolikowski (1848-1926). Należy także wspomnieć związanego z Wrocławiem sługę Bożego ks. Roberta Spiske (1821-1888), założyciela sióstr jadwiżanek, pracujących do dziś we Wrocławiu i w Katowicach.

W czasie zaborów spotkamy też męczenników z Pratulina, bł. Wincentego Lewoniuka i 12 Towarzyszy, którzy w 1874 r. ponieśli śmierć męczeńską w obronie wiary i przynależności do Kościoła katolickiego z rąk prawosławnych żołnierzy carskich.

W latach niewoli narodowej żyli również beatyfikowani: wychowanek św. Rafała Kalinowskiego – bł. August Czartoryski (1858-1893), salezjanin czy misjonarz wśród trędowatych na Madagaskarze – bł. Jan Beyzym (1850-1912), a nadto w Śniatyniu na Ukrainie bł. Marta Wiecka (1874-1904), szarytka, czy służebnice Boże Wanda Malczewska (1822-1896), katechetka i mistyczka z Kongresówki oraz Emilia Podoska (1845-1889), norbertanka z Krakowa. Często słyszy się także o świątobliwym życiu Romualda Traugutta (1826-1864).

W czasie I wojny światowej śmierć w obronie czystości poniosła bł. Karolina Kózkówna z diecezji tarnowskiej (1898-1914), a we Włoszech, po wcześniejszym pobycie w Ziemi Świetej, posługiwał polski bernardyn z Antonówki na Kresach Wschodnich, sł. B. Hadrian Piotr Osmołowski (1838-1924).

o. Szczepan T. Praśkiewicz OCD