Zakończenie

Droga duchowa każdego chrześcijanina oznacza postęp w miłości, który z kolei może mieć wiele przejawów. Wszystkie przejawy życia duchowego zwykle warunkowane są przez zewnętrzne okoliczności życia. Duchowa droga św. Rafała Kalinowskiego jest tego wyrazem.

Święty Rafał potrzebował wielu lat na to, aby Miłość Boża ogarnęła całe jego życie i zaczęła promieniować w uczynkach.

Jego wieloletnie zaniedbanie religijne należałoby potraktować jako swego rodzaju lekcję dla współczesnych wierzących. Nawet najlepsze wychowanie religijne wyniesione z domu i z podstawowej chrześcijańskiej formacji nie jest wystarczającą gwarancją kontynuacji duchowej drogi. Jednak człowiek, który posiada znajomość zasad życia chrześcijańskiego w każdej chwili może do nich wrócić, wzmocnić fundament i budować dalej. Ojciec Rafał miał do czego wrócić! Inny, i nieporównywalnie trudniejszy, start posiada człowiek wychowany w środowisku ateistycznym czy wręcz wrogim Ewangelii i Kościołowi.

Historyczne uwarunkowania życia ukierunkowały miłość Rafała Kalinowskiego. Patrząc na ich kategorię można łatwo dostrzec analogię do sytuacji naszej osobistej. Ukierunkowanie na Ojczyznę, na bliźnich i na Boga wyznacza także nam przestrzeń duchowego rozwoju. Zmieniły się historyczne i socjalne realia życia, ale natura procesu uświęcenia pozostaje niezmienna.