o. Jesus Castellano Cervera OCD
Wprowadzenie
W niezwykłym kontekście liturgicznym światowej niedzieli misyjnej, przy obecności relikwii, dnia 19 października 1997 roku, Jan Paweł II ogłosił Teresę od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza Doktorem Kościoła Powszechnego. Uczynił to zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, która miała miejsce na zakończenie XII światowego Dnia Młodzieży 24 sierpnia 1997 r. w Paryżu.
Już wówczas podał racje takiej decyzji. Znajdując się w jej kraju ojczystym, we Francji w setną rocznicę jej śmierci, powiedział:
“Z nauczania Teresy, z tej autentycznej nauki miłości, promieniuje jej poznanie tajemnicy Chrystusa i jej osobiste doświadczenie łaski; Teresa pomaga ludziom dzisiaj – i będzie pomagać w przyszłości – lepiej rozumieć dary Boga i szerzyć Dobrą Nowinę o Jego nieskończonej Miłości. Jako karmelitanka i apostołka, jako mistrzyni mądrości duchowej dla wielu osób konsekrowanych i świeckich, jako patronka misji – św. Teresa zajmuje wybitne miejsce w Kościele. Jej wzniosła doktryna zasługuje na uznanie jako jedna z najpłodniejszych” (1).
19 października wypełniły się słowa Papieża wówczas wypowiedziane. Jan Paweł II uroczyście ogłosił Teresę od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza Doktorem Kościoła Powszechnego. Plac św. Piotra był udekorowany jak na największe uroczystości, ogromną ilością róż dla uczczenia tej, która obiecała spuścić na świat deszcz róż.
Z centralnego balkonu bazyliki twarz młodej karmelitanki uśmiechała się do ogromnego tłumu wierzących. Przy ołtarzu w złocistej trumnie znajdowały się jej doczesne szczątki. W chwili proklamacji posypały się na Krzyż przewodniczący celebracji i urnę płatki róż, by przypomnieć gest Teresy, która wraz z n owiej uszkami rzucała kwiaty na Ukrzyżowanego, pragnąc uczynić z własnego życia ofiarę róży, której płatki rzucane są dla Pana.
Po śpiewie przed Ewangelią, chór Kolegium Russicum z Rzymu zaśpiewał ku czci świętej kilka strof w języku starosłowiańskim, skomponowanych kilkadziesiąt lat temu przez rosyjskiego prawosławnego dla przypomnienia, że Pius XI chciał uczynić ją patronką Kolegium Russicum i samej Rosji. Modlitwa wiernych w różnych językach Afryki i Azji, włącznie z chińskim, przypomniała powszechną obecność tej, która już w 1927 roku razem ze św. Franciszkiem Ksawerym została ogłoszona Patronką misji.
Po komunii, w czasie wzruszającego milczenia, odczytano jedną z najpiękniejszych stronic jej manuskryptu. Tę, która mówi o tym, że Teresa chciałaby oświecać Kościół jak Doktorzy i że w Kościele znalazła swoje powołanie: “W sercu Kościoła mej Matki będę Miłością”.
I tak w setną rocznicę śmierci i siedemdziesiątą od nadania jej tytułu patronki misji ta młoda karmelitanka, licząca w chwili śmierci 24 lata, została zaszczycona tytułem Doktora Kościoła. Tym samym otrzymała uznanie, na jakie zasłużyło tylko około 30 świętych. Do tej grupy należeli tacy Ojcowie Kościoła jak: św. Augustyn, Jan Chryzostom, Doktorzy średniowiecza, jak Albert Wielki, Tomasz czy Bonawentura, niektórzy święci reformy katolickiej, jak Robert Belarmin, Franciszek Salezy. Teresa z Lisieux jest wraz z Teresą od Jezusa i Katarzyną ze Sieny trzecią kobietą, która zdobyła takie kościelne uznanie bez uczęszczania na kursy teologii.
Doktorat Teresy z Lisieux nie jest rozumiany przez wszystkich, ale z pewnością doprowadzi do terezjańskiej Pięćdziesiątnicy, jak ktoś się wyraził i będzie kolejną pobudką do upowszechnienia jej przesłania w trzecim Tysiącleciu. Jego motywy zostały nakreślone już w zapowiedzi danej podczas homilii papieskiej 24 sierpnia w Paryżu i w innych dokumentach.
Podstawowe motywy zostały oficjalnie przedstawione w Listach Apostolskich Divini amoris scientia. W nich określona została wzniosła doktryna świętej z Lisieux, szczególny charakter jej teologicznej i duchowej mądrości, powszechność i aktualność jej przesłania.
Nie będziemy tutaj przytaczać historii tego doktoratu, który wielu zaskoczył i może wprawił w zakłopotanie. Dotyczy to zwłaszcza niektórych teologów, którzy jakkolwiek podzielali opinię Papieża, nie bardzo potrafili umieścić Teresę pośród dawnych i współczesnych Doktorów Kościoła.
Doktorat Teresy pozostaje swoistym znakiem czasu. Jego proklamacja spotkała się od samego początku z szeroką kościelną akceptacją, jeżeli uwzględnić fakt, że ponad pięćdziesiąt Konferencji Episkopatów skierowało do Papieża prośbę ogłoszenia ją Doktorem. Podawali następujące powody tej decyzji:
– u Teresy mamy do czynienia z doskonałą zgodnością świętości i nauki,
– panuje niemal jednomyślność co do powszechności i recepcji jej doktryny,
– jej doktryna jest bardzo aktualna w dzisiejszym świecie.
1. Teresa Doktor wśród Doktorów Kościoła
Kim jest Doktor Kościoła i jakie znaczenie posiada doktorat Teresy? Do ogłoszenia kogoś Doktorem Kościoła potrzebne są trzy nieodzowne wymagania, według znanej definicji Benedykta XIV: wzniosła doktryna, wzorowa świętość życia, ogłoszenie przez papieża lub sobór powszechny legalnie zwołany. W tym wymaganiach papież Lambertini streścił w swoim czasie warunki, jakie stawiał Kościół niektórym ogłoszonym Doktorami Kościoła Powszechnego.
Wzniosła doktryna stanowi specyficzne i decydujące wymaganie doktoratu, jako że świętość życia jest wymaganiem niejako wstępnym i oczywistym, a sam akt proklamacji – elementem formalnym. Pozostaje nadal do określenia jak i w jakiej mierze jakaś doktryna może zostać nazwana “eminens”. Należy zatem zapytać, jakie są kryteria uznania jakiejś doktryny za wzniosłą.
Klasycznymi stały się kryteria przedstawione przez Benedykta XIV, a zawarte już w Gloriosae Bonifacego VIII. Wzniosłość nauki przyszłego Doktora oceniana jest w odniesieniu do objawionej prawdy. Czy mianowicie dzięki doktrynie jakiegoś świętego czy świętej zwyciężone zostają ciemności błędu, rozjaśnione rzeczy niezrozumiałe, rozwiane wątpliwości, odkryte tajemnice Pisma świętego?
Są to kryteria o charakterze doktrynalnym, służące prawdzie Pisma świętego tak gdy chodzi o zwalczanie błędu, jak i rozjaśnienie miejsc niezrozumiałych i zawierających możliwość błędnej interpretacji, czy wreszcie jako pozytywny wkład w postaci mądrościowego rozumienia misteriów Objawienia.
Przy końcu ubiegłego wieku, z okazji ogłoszenia Doktorem Kościoła św. Alfonsa Marii Liguori, zostały przedstawione jeszcze inne kryteria. Uwypuklono (podkreślono) uznanie dobroczynnego wpływu doktryny Doktora “dla dobra Kościoła”, i jej aktualność w niektórych dziedzinach życia: “w zwalczaniu nowych błędów, w wyjaśnianiu Pisma, w wyjaśnianiu depozytu wiary, w prostowaniu obyczajów” (2).
Te kryteria po części poszerzyły wcześniejsze wymagania doktoratu, a mianowicie dobroczynny wpływ doktryny na Kościół, nie tylko w zakresie objawionych prawd, ale również w okresie moralności chrześcijańskiej.
Z okazji ogłoszenia Doktorem Kościoła Franciszka Salezego 7 lipca 1877 roku, można było odczytać następującą definicję: “Wymaganiem stawianym Doktorom jest, by stanowili fundament i podstawę prawdy, aby dzięki ich doktrynie Ciało Mistyczne zostało przyodziane w nowe niejako światło, i otwarte zostały nowe niejako źródła doktryny” (3).
Św. Teresa od Jezusa i św. Katarzyna ze Sieny, ogłoszone Doktorami Kościoła przez Pawła VI w 1970 r., zostały przedstawione jako świadkowie i mistrzynie prawd wiary i świętości życia. Kryteria zastosowane do ich doktryny uwzględniały już naukę Soboru Watykańskiego II o charyzmatach Kościoła (LG 12), wartość świadectwa życia mistyków z rozumieniu depozytu objawienia (DV 8), oraz ich wpływ na duchowość i propagowanie świętości.
Ostatnio, w oparciu o postanowienia Konstytucji Pastor Bonus art. 73, która przewiduje uprzednio aprobatę Kongregacji do Spraw Wiary odnośnie eminens doctrina jakiegoś świętego, proponowanego na Doktora Kościoła, zostały sformułowane ponownie niektóre z wymienionych kryteriów wyłonienia wybitnej doktryny, uwzględniając zarówno tradycyjne kryteria, jak i doktrynę Soboru Watykańskiego II.
2. Kryteria “wybitnej” doktryny
Wymienione kryteria mają na celu przede wszystkim kościelne rozpoznanie istnienia szczególnego charyzmatu mądrości dla dobra Kościoła, udzielonego przez Ducha świętego, potwierdzonego przez dobroczynny wpływ doktryny i pism danego świętego lub świętej na lud boży.
W tym celu należy wykazać, że nauczanie świętych kandydatów na Doktora Kościoła, jest nie tylko w pełni zgodne z wiarą chrześcijańską, ale że jakość ich pism, wzniosłość i głębia ich doktryny, dojrzałość ich myśli oraz pozytywny wpływ na lud Boży są takie, że czynią ich wyjątkowymi świadkami żywej tradycji Kościoła.
Taka wzniosła nauka może być uznana nie tylko na gruncie teologii katolickiej, ale także życia duchowego tak, że szczegółowa nauka przyszłego Doktora wniesie szczególne światło w wyznawanie i obronę wiary katolickiej, w głoszenie Ewangelii, w szerzenie Bożego kultu i kształtowanie życia duchowego wiernych.
Kolejne istotne kryterium dotyczy źródeł doktryny. Musi ona czerpać treść ze Słowa Bożego, Tradycji, Magisterium Kościoła, tak by stanowić znaczące pogłębienie prawd objawionych, jako owoc działania Ducha Świętego, który przyczynia się do przyswajania sobie słów i rzeczywistości nadprzyrodzonej zarówno przez przepowiadanie, jak i refleksję teologiczną oraz studium i kontemplację wierzących, ale także poprzez głębokie doświadczenie tychże rzeczywistości nadprzyrodzonych (por. DV 8).
Do kryterium dotyczących treści i źródeł doktryny dołączają inne, uwzględniające rozpowszechnienie, ekspansję doktryny, “recepcję” ze strony Kościoła, szczególny dobroczynny wpływ na lud boży. Może być on potwierdzony ewentualnie przez wykorzystanie danej doktryny przez Magisterium Kościoła, przez zwrócenie na nią uwagi katolickiej teologii przy studium i wyjaśnianiu misteriów wiary i chrześcijańskiego życia. Wpływ taki musi mieć jeszcze charakter powszechny, tak by obejmował cały Kościół, a nie jedynie na jakąś jego część lub grupę osób.
W końcu wymagane jest, by doktryna była nie tylko obiektywnie wzniosła, ale i aktualna. Doktrynalne przesłanie przyszłego Doktora Kościoła musi być pewne i trwałe, zdolne przyczyniać się do utwierdzania i pogłębiania depozytu wiary. Ma być zdolne do ukazywania nowych perspektyw wiedzy i życiu oraz uwzględniać szczególną potrzebę chwili Kościoła i świata.
Doktorem Kościoła może więc być święty lub święta, który jest nie tylko wzorem życia, ale także posiada odpowiednią doktrynę teologiczną i duchową zdolną oświecać lud Boży; posiada doktrynę, którą technicznie nazywa się “eminens”.
Pisma Doktora Kościoła muszą zawierać wzniosłą naukę duchową, rzucającą nowe światło zarówno na doktrynę teologiczną jak na duchową. Doktor musi posiadać przesłanie przyjmowane przez autorytet Kościoła i lud boży; ofiarować światu przesłanie jaśniejące zarówno swoją powszechnością i zdolne oświecać drogi wiernych w obecnym czasie.
Przyznanie tytułu Doktora Kościoła jest w gruncie rzeczy uznaniem istnienia szczególnego daru mądrości, owocu Ducha Świętego. Doktorów nie czyni Kościół, ale Duch Święty, który jest autorem charyzmatów, pomimo, że Kościół posiadający władzę nauczania jest kompetentny w uznaniu daru i nadaniu tytułu.
Sobór Watykański II przyznaje że, pod działaniem Ducha Świętego, autora i rozdawcy charyzmatów (por. LG 4 i 12), tradycja mająca swoje korzenie w nauce Apostołów, rozwija się w Kościele. Nauczanie Teresy z Lisieux doskonale włącza się w żywą tradycję Kościoła.
Postać Teresy od Dzieciątka Jezus dołącza do zastępów świętych, którzy otrzymali łaskę zgłębienia ewangelicznego przesłania. Nie tylko posiadła zrozumienie treści objawienia przez modlitwę i wewnętrzne doświadczenie, ale potrafiła je opatrznościowo przekazać.
Jak sama zaświadcza w pismach miała świadomość tego, że otrzymała od Mistrza i Ducha Świętego dar szczególnej mądrości do rozumienia Pisma i misteriów wiary, aby móc otworzyć dla małych, skarby Bożej mądrości.
Jej nauczycielski charyzmat wyraża się w postaci żywego świadectwa życia chrześcijańskiego, dzięki czemu staje się świadkiem i mistrzynią życia duchowego.
