Mniszki Bose Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel
Początki drugiej żeńskiej gałęzi Zakonu Karmelitańskiego toną w mrokach historii. Tradycyjnie założenie karmelitanek przypisywano bł. Janowi Soreth, przełożonemu generalnemu w latach 1451-1471. Nie jest to do końca zgodne z prawdą. Za jego rządów nastąpiła prawna regulacja istniejących już wcześniej żeńskich wspólnot karmelitańskich. Od momentu, gdy karmelici w połowie XIII wieku przesiedlili się z Ziemi Świętej do Europy, przy ich klasztorach gromadziły się pobożne niewiasty pragnące zaczerpnąć z bogactwa duchowości Karmelu. W taki sposób sformowały się pierwsze wspólnoty żeńskie, które we Włoszech nazywano mantelatkami (od noszonych przez nie białych płaszczy), w Hiszpanii beatkami, w Niderlandach beginkami, oblatkami lub po prostu siostrami. Pośród nich zdarzały się także pustelnice. Od połowy XV wieku luźne wspólnoty zaczęły przekształcać się w regularne klasztory klauzurowe pod jurysdykcją przełożonych Zakonu Karmelitów.
Reforma św. Teresy od Jezusa
W roku 1479 powstał klasztor karmelitanek w Awili, rodzinnym mieście św. Teresy od Jezusa. W roku 1535 Teresa de Ahumada przekroczyła próg klasztoru, rozpoczynając największą przygodę swojego życia, która zmieniła nie tylko oblicze Karmelu, ale i całego Kościoła. Ta odważna kastylijska dziewczyna, zalana morzem łask mistycznych, nie mogła pogodzić się z miernym poziomem życia swojej wspólnoty, panującym w niej chaosie administracyjnym i ekonomicznym a nade wszystko z odejściem od pierwotnego ideału Karmelu. Pragnęła wrócić do źródeł. Wkrótce sam Chrystus dał jej wyraźne polecenie: Pewnego dnia zaraz po Komunii Pan przykazał mi stanowczo, abym starała się ze wszystkich sił o założenie [nowego] klasztoru i sprawy tej nie zaniedbywała. Będzie bowiem w nim kwitła żarliwa Jego służba, że ma być pod wezwaniem świętego Józefa i że on będzie nas strzegł u jednych drzwi, a Najświętsza Panna u drugich. On zaś, Chrystus Pan, będzie mieszkał w pośrodku nas. I będzie to gwiazda, która wielkim blaskiem zajaśnieje (Ksiega Życia 32,11).
Dnia 24 sierpnia 1562 św. Teresa od Jezusa założyła pierwszy klasztor karmelitanek bosych pod wezw. św. Józefa w Awili. Pierwsze ziarnko gorczycy rzucone w spragnioną i dręczoną głębokimi kryzysami glebę Kościoła, wkrótce wydało plon obfity. Do końca życia święta Założycielka ufundowała dalszych 16 klasztorów w całej Hiszpanii. Po jej śmierci karmelitanki bose ruszyły na duchowy podbój świata, zakładając klasztory w najbardziej odległych jego zakątkach.
Przybycie do Polski
Inicjatorami sprowadzenia na ziemie polskie duchowych córek św. Teresy od Jezusa byli ich bracia karmelici, którzy w 1605 roku założyli pierwszy w Rzeczypospolitej klasztor w Krakowie. Po kilku latach zrodziło się pragnienie fundacji także żeńskiego klasztoru. Z prośbą o przysłanie karmelitanek zwrócono się do wspólnot karmelitańskich w Niderlandach, które swoje istnienie zawdzięczały matce Annie od Jezusa, najbliższej współpracowniczce świętej z Awili. Poproszono więc niejako u samego źródła charyzmatu terezjańskiego. Z pomocą finansową pośpieszyła Konstancja z Myszkowskich Bużeńska z Mirowa, starościna dobczycka i brzeźnicka. Dnia 26 maja 1612 wspólnota fundacyjna, którą tworzyły: s. Maria od Trójcy Świętej z Brukseli, s. Małgorzata od Jezusa i s. Teresa od Jezusa z Mons oraz s. Krystyna od św. Michała z Lowanium, przybyła do Krakowa. Tak powstał pierwszy klasztor pod wezw. św. Marcina, przy ul. Grodzkiej. Jeszcze w tym samym roku do fundatorek dołączyły pierwsze trzy polskie kandydatki. Droga kolejnych fundacji wiodła przez Lublin (dwa klasztory), Wilno, Lwów, Warszawę, Poznań i ponownie Kraków, gdzie założono drugi klasztor, na Wesołej.
Karmelitanki bose dzieliły burzliwe losy narodu polskiego. W czasie zaborów dokonano drastycznych kasat ich klasztorów. Ocalał jedynie klasztor na Wesołej w Krakowie. Pod koniec jednak XIX wieku dzięki usilnym staraniom św. Rafała Kalinowskiego udało się przeprowadzić nowe fundacje w Przemyślu i Lwowie. W czasach II Rzeczypospolitej siostry powróciły do Poznania i Wilna, a także dały początek nowej wspólnocie w Łodzi. Paradoksalnie w czasie II wojny światowej karmelitanki przeprowadziły dwie fundacje: w Warszawie i Zakopanem. Równie paradoksalnie czas komunizmu w Polsce nie przeszkodził karmelitankom kontynuować duchowej ekspansji. Powstało 12 kolejnych klasztorów. Prawdziwy jednak boom fundacyjny miał miejsce w latach dziewięćdziesiątych XX w. i w pierwszej dekadzie XXI w. W krótkim czasie karmelitanki założyły 19 klasztorów, także poza granicami naszego kraju.
Obecna sytuacja w świecie i w Polsce
Karmelitanki bose są wspólnotą kontemplacyjną, klauzurową. Jako mniszki są powołane do modlitwy za wszystkich ludzi: za kapłanów, za poszukujących, zagubionych, cierpiących, za cały Kościół i świat. Karmelitanki są głęboko przekonane, że moc modlitwy sięga tam, dokąd nie dotrze żadna pomoc ani żadne ludzkie działanie, a zarazem – żyjąc w ukryciu ścisłej klauzury, w Kościele i dla Kościoła – świadczą, że „Bóg sam wystarcza”. Cichą i modlitewną obecnością mniszki św. Teresy pragną otworzyć przestrzeń spotkania wszystkim szukającym Boga …
Obecność karmelitanek bosych obejmuje cały świat. Jest ich dzisiaj ponad jedenaście i pół tysiąca żyjących w ok. 900 klasztorach. I choć w Europie widoczny jest kryzys powołań i spadek liczby klasztorów, to w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej widać wyraźny rozwój Karmelu żeńskiego, który jest najliczniejszym w Kościele katolickim zakonem kontemplacyjnym.
W Polsce istnieje obecnie 29 klasztorów z grupą około 450 sióstr. Poza granicami kraju istnieje dalszych 9 klasztorów ufundowanych przez polskie karmelitanki. Zagranicą siostry obecne są na Islandii, w Norwegii, na Ukrainie i Słowacji, w Rosji i Kazachstanie. 16 z wyżej wymienionych klasztorów znajduje się na terenie Krakowskiej Prowincji Zakonu Karmelitów Bosych.
